ཞང་ཞུང་ནས་རྙེད་པའི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་དང་བོན་ལུགས་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་རྟེན་ལྔ་སྐོར་གླེང་བ།

༄༅། །ཞང་ཞུང་ནས་རྙེད་པའི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་དང་བོན་ལུགས་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་རྟེན་ལྔ་སྐོར་གླེང་བ།1
象雄出土的黄金面具与苯教丧葬仪轨中的“五所依”
The Gold Mask Found in Shangshung and the‘Five Supports of the Soul(rten lnga)’of the Bon Funerary Tradition
མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་དབྱིན་ཡིག་ཏུ་བརྩམས།
(ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས།)
གཡང་འབུམ་ཚེ་རིང་དང་གཡུང་དྲུང་དོན་གྲུབ་གཉིས་ཀྱིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར།
(མཚོ་སྔོན་དགེ་ཐོན་སློབ་ཆེན་ལོ་རྒྱུས་སློབ་གླིང་། མཚོ་སྔོན་ཟི་ལིང་། ༨༡༠༠༡༦ ལྷོ་ནུབ་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་མི་རིགས་ཞིབ་འཇུག་གླིང་། སི་ཁྲོན་ཁྲིན་ཏུའུ། ༦༡༠༠༤༡)

     [ནང་དོན་གནད་བསྡུས] དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་དུ་བོད་ལྗོངས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མངའ་རིས་གུར་གྱིམ་དགོན་པའི་ཉེ་འཁོར་རམ་བོན་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ནང་དུ་ཞང་ཞུང་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ཞེས་འབོད་པའི་ཡུལ་དེ་ནས་རྙེད་པའི་བང་སོའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་དེ་ཉིད་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚང་དང་བོན་ལུགས་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་ཀྱི་ནང་དོན་རྣམས་དང་བསྡུར་ཏེ། གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་ཚོས་ཞང་ཞུང་ནས་རྙེད་པའི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་དེའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་བོན་ལུགས་འདས་མཆོད་ཆོ་གའི་ཁྲོད་ཀྱི་རྟེན་ལྔའི་སྐོར་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་ཡོད།

　　[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ] ཞང་ཞུང་། ཞལ་འབག་སེར་པོ། བོན་ལུགས་འདས་མཆོད་ཆོ་ག རྟེན་ལྔ།

　　摘要 文章对西藏西部阿里地区古入江寺周边或苯教传统称之为象雄“琼隆银城”墓地出土的黄金面具与敦煌古藏文写卷和苯教丧葬仪轨文献的记载进行了比较研究，认为象雄出土的黄金面具的文化背景与苯教丧葬仪轨中的“五所依”(rten lnga)之间具有紧密的内在联系。

　　关键词 象雄 黄金面具 苯教丧葬仪轨 五所依

　　སྤྱི་ལོ2010ལོར་གུར་གྱིམ་དགོན་པའི་གྲྭ་བཙུན་རྣམས་པས་སྟེས་དབང་གིས་བང་སོ་ཞིག་གི་གཡས་གཡོན་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས་པ་ཤིན་ཏུ་ལེགས་པའི་དར་གོས་ཤིག་རྙེད་པ་དང་། ད་དུང་བང་སོའི་ཉེ་འཁོར་དུ་རིག་དངོས་གཞན་དག་ཀྱང་རྙེད་པ་རེད། གསར་རྙེད་འདིས་གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་ཚོའི་ཡིད་ངོར་འཆར་སྣང་སྣ་ཚོགས་བསྐྲུན།

པར་དང་པོ། ཞལ་འབག་སེར་པོ། གུར་གྱིམ་དགོན། ལིའི་རྨིད། 4×4 སྤྱི་ལོ2015ལོར་གུར་གྱིམ་དགོན་པའི་མཁན་པོ་ཚུལ་ཁྲིམས་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་མཁོ་འདོན་མཛད།

     2012ལོར་རྒྱ་རིགས་གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་ཚོས་གོང་གི་བང་སོ་དེ་དང་ཐག་མི་རིང་བའི་སར་བང་སོ་གཞན་ཞིག་སྔོག་འདོན་བྱེད་པའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་ཞལ་འབག་སེར་པོ་དེ་རྙེད་པར་གྱུར། བོན་པོའི་གུར་གྱིམ་དགོན་པ་ནི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་གྱི་རྩ་མདའ་རྫོང་གི་ཁོངས་སུ་གནས་ཤིང་། གསར་རྙེད་འདི་ལ་འཛམ་གླིང་ཐོག་གི་ཆེས་མཐོ་བའི་གནའ་དཔྱད་སྔོག་འདོན་ཞིག་ཅེས་ཞིབ་བརྗོད་བྱས་ཡོད་པ་དང་། གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་ཚོས་གསར་རྙེད་འདི་ལ་ལོ་ངོ་1800ཡི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པ་དང་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས3པའི་སྐབས་ཀྱི་རིག་དངོས་ཡིན་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད་པ་རེད། ཞལ་འབག་སེར་པོ་དེ་ནི་དབྱིབས་གྲུ་བཞི་ཁ་གང་མ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ཆ་ཚད་ནི་ལིའི་རྨིད4×4ལྟར་ཡིན་ལ། དེའི་ཞིབ་ཕྲའི་ཁྱད་ཆོས་ནི་གཤམ་གསལ་ལྟར་ཏེ། “མིག་ཟུང་དང་ར། ཁ་བཅས་ལ་ཚོན་མདོག་ནག་པོ་དང་དམར་པོ་བྱུགས་ཤིང་། ཞལ་འབག་ཉེ་འཁོར་གྱི་བུ་ག་དག་ལ་འབུར་དོད་དེ་ངོས་སྙོམས་པོ་མིན་པ་དང་། ཐོག་མར་དར་གོས་ཀྱི་སྟེང་དུ་བཙེམས་འདུག”བང་སོའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཞལ་འབག་དེ་གལ་ཆེན་ཡིན་པའི་སྐོར་ལ་གནའ་དཔྱད་རིག་པའི་ཆེད་མཁས་པ་ཐུང་ཐའོ(仝涛)་ཡིས་འདི་ལྟར་བརྗོད་ཡོད་དེ། “ང་ཚོས་ཞལ་འབག་སེར་པོ་དེའི་དམིགས་ཡུལ་དང་སྤྱོད་སྒོ་གསལ་བོ་ཞིག་རྟོགས་མི་ཐུབ། འོན་ཀྱང་ང་ཚོས་ཚོད་དཔག་ལྟར་ན་ཆེས་རྩ་བའི་བྱེད་ནུས་ནི་གཤིན་པོ་ལ་མཛེས་བཟོ་བྱེད་པ་ཡིན་པར་འདོད།”2

　　གང་ལྟར་ཀྱང་། གུར་གྱིམ་དགོན་པ་རུ་བང་སོའི་ཁྲོད་ནས་ཞལ་འབག་སེར་པོ་རྙེད་པ་འདི་ནི་ཐེངས་དང་པོ་མིན་ཏེ། སྤྱི་ལོ2009ལོར་མིའི་ངོ་གདོང་གི་ཆེ་ཆུང་ཙམ་གྱི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་ཞིག་མངའ་རིས་རྩ་མདའ་རྫོང་གི་ཆུ་མདའི་བང་སོ་རུ་རྙེད་ཅིང་། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་གཞན་དར་གོས་དང་ཟངས་ཀྱི་མེ་ལོང་། གཟི་དང་སོ་མང་། ལག་གདུབ་སོགས་ཀྱང་རྙེད་པ་རེད། རིག་དངོས་འདི་དག་རྙེད་པ་ནི་སྟེས་དབང་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། ང་ཚོས་གཤམ་དུ་རྟོགས་ཡོང་བ་ལྟར་འདི་ལ་ཆོ་གའི་དོན་སྙིང་ངེས་ཅན་ཞིག་ལྡན་པ་ཡིན། གསར་རྙེད་འདིའི་ཁྲོད་དུ་མེ་ལོང་དང་ལག་གདུབ། སོ་མང་དང་གཟི་སོགས་ཡོད་པ་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ཏེ་ཆེད་མཁས་པས་དེ་ནི་བུད་མེད་ཅིག་གི་བང་སོ་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་པ་རེད།

　　བོན་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ཁྲོད་དུ་བང་སོ་རྙེད་སའི་ས་ཆ་དེའི་མིང་ལ་ཁྱུང་ལུང་ཞེས་འབོད། དེ་ནི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་ལ། དེའི་མངའ་ཁོངས་ནི་གངས་ཏི་སེ་ལྟེ་བ་ཡིན་པའི་མཐའ་འཁོར་གྱི་ཡུལ་གྲུ་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་ལ་གོ་བ་ཡིན་ཞིང་། རི་བོ་གངས་ཏི་སེ་ནི་བོན་གྱི་ཆོས་ལུགས་དང་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་ལུགས། ཧིན་རྡུ་ཆོས་ལུགས་བཅས་ཀྱི་གནས་རི་ཁྱད་དུ་འཕགས་པ་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་པ་ཡིན། ཁྱུང་ལུང་དུ་རྒྱལ་བོའི་ཕོ་བྲང་འདི་ལ་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ཞེས་འབོད། དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་གི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མྱི་རྷྱ་ནི་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ(འདས་ལོ649)དང་དུས་མཉམ་པ་ཡིན།

　　ཞང་ཞུང་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ནི་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྲིང་མོ་སད་མོ་ཀར་གྱི་བཞུགས་གནས་ཡིན་པར་བཞེད། འོན་ཀྱང་བཙན་པོའི་ཕོ་ཉ་སྤུག་གྱིམ་བཙན་རྨང་ཅུང་ཁོ་མོར་མཇལ་དུ་ཡོང་བ་དང་། ཁོ་མོས་སྐྱོ་མགུར་མིང་གྲགས་ཅན་དེ་སྤུག་གྱིམ་བཙན་རྨང་ཅུང་ལ་གཏོང་བའི་དུས་དེར་མ་པང་མཚོ་ཁ་རུ་བཞུགས་ལ། ཁོ་མོའི་མགུར་གྱི་ནང་དོན་ནི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་དང་གཉེན་སྒྲིག་གི་འབྲེལ་བ་མི་ལེགས་པའི་སྐོར་ཡིན། བཙན་པོའི་ཕོ་ཉ་ནི་བཙན་པོས་ཆེད་དུ་སད་མ་ཀར་གྱི་སྐྱིད་སྡུག་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་དུ་བཏང་བ་ཞིག་རེད། བཙན་པོའི་ཕོ་ཉ་ཕྱིར་ལོག་རྗེས། ཁོས་སད་མ་ཀར་གྱིས་བསྐུར་བའི་མགུར་ཆུང་དེ་བཙན་པོར་བརྗོད་ཅིང་། ད་རུང་མགུར་ཆུང་ཞིག་ལས་དམིགས་བསལ་གྱི་ཡི་གེ་གཞན་ནི་མེད་པར་བརྗོད་འདུག3 མགུར་ཆུང་དེ་ལས་ང་ཚོས་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི་གཉེན་འབྲེལ་ཐེངས་དེ་ནི་ཆབ་སྲིད་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཐབས་ལམ་ཞིག་ཡིན་པས་བུ་སྲིད་མ་སྐྱེས་པ་རེད། འདི་ཡིས་སད་མ་ཀར་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་ལ་སྐྱིད་པོ་མ་བྱུང་བ་དེས་མཇུག་མཐར་སྤྱི་ལོ643ལོར་བོད་བཙན་པོས་ཞང་ཞུང་ལ་དམག་དྲངས་པ་རེད།4 ཁོ་མོས་མགུར་དེའི་ནང་དུ་ཕོ་བྲང་དང་བཟའ་བཏུང་། ཁྱིམ་གྱི་སྒོ་ཕྱུགས་དང་གཡོག་པོ་སོགས་ལ་འཁང་ར་བྱས་ཡོད་པར་མ་ཟད། དེ་རྣམས་སྤྱོད་པ་རྩིང་པོ་དང་གུས་ཞབས་མེད་པ་བསྟན་ཡོད། ལོ་རྒྱུས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས(p.t.1287)ཞེས་པ་ལས་བསྟན་དོན་ལྟར་ན། ཞང་ཞུང་གི་མི་སྡེ་ནི་ད་ལྟ་གཉེན་དུ་བསྡེབས་ཡོད་རུང་ཕན་ཚུན་ལ་འཐབ་ཀྱང་ཆོག་བྱས་པ་དེ་རེད། (གཉེན་གྱི་ཡང་ངོ་། འཐབས་ཀྱི་ཡང་ངོ་།)5 ལོ་རྒྱུས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཞེས་པ་རུ་ཞང་ཞུང་ནི་གཉེན་ཞང་ཞུང་ཞེས་བྲིས་ཡོད་ཅིང་། འདི་ཡིས་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་དང་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་ཁྲག་རྒྱུད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཤུགས་སུ་བསྟན་འདུག6 བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གྱུར་མཛད་རྗེས། བོད་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་ཡོངས་ཀྱི་མིང་ལ་མངའ་རིས་ཞེས་ཐོགས་ཤིང་། དོན་ནི་རྒྱལ་བོའི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཚུད་པར་གོ། སྤྱི་ལོ653ལོར། བཙན་པོའི་ཕོ་ཉའམ་ཆེད་མངགས་པ་སྤུག་གྱིམ་བཙན་རྨང་ཅུང་ནི་སྲིད་གཞུང་གི་དཔོན་པོ་ཞིག་གམ། ཡང་ན་དབང་བསྒྱུར་བ་དང་དེ་དང་འདྲ་བའི་གོ་གནས་ཅན་གྱི་མི་སྣ་ཞིག་ཡིན་སྲིད།7 ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་གྱི་ནང་དུ་སྤྱི་ལོ662ནས675ལོའི་བར་ནི་མངའ་ཁོངས་སྒྲིག་སྲོལ་ལ་བཅོས་བསྒྱུར་མཛད་པའི་ལོ་ལ་རྟགས་བཏབ་པ་ཡིན།8 གང་ལྟར་ཀྱང་། སྤྱི་ལོ677ལོར་ཞང་ཞུང་ནི་བོད་བཙན་པོར་ངོ་ལོག་ཡོད་པ་དང་།9 མངའ་ཁོངས་དེ་ཉིད་སྤྱི་ལོ719ལོར་ཕྱིར་བོད་བཙན་པོའི་ཆབ་འོག་ཏུ་བཅུག་འདུག10 སྤྱི་ལོ724ལོར་བོད་བཙན་པོས་ཞང་ཞུང་ལ་དབང་བསྒྱུར་མཛད་པར་འགྱུར་བ་གཞན་ཞིག་ཐེབས་འདུག་པ་ལས། འདི་ནི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་གྱི་ཁྲོད་དུ་ཞང་ཞུང་གླེང་ཐེངས་ཆེས་མཐའ་མ་དེའང་ཡིན། བོན་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ནང་དུའང་དབང་བསྒྱུར་གྱི་སྐོར་ལ་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་པ་ཞིག་ཡོད་དེ། དེ་ཡང་བོན་གྱི་ཆོས་གཞུང་གི་ཞང་ཞུང་སྙན་བརྒྱུད་བོད་ནས་མ་བསྣུབས་པར་ལྷག་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཞིག་བཀོད་ཡོད།11 ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ནི་བོན་གྱི་མཁས་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའི་འཁྲུངས་གནས་ཡིན་པར་བཞེད་པ་དང་། བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་བསྟན་བཅོས་དང་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་སོགས་ཀྱི་ནང་དུ་ཡུལ་གྲུ་འདིའི་སྐོར་ཡི་གེར་བཀོད་པ་ཤིན་ཏུ་ཉུང་ངོ་། །

བོན་ལུགས་འདས་མཆོད་ཆོ་གའི་ཁྲོད་ཀྱི་རི་མོ་དང་དེ་དག་གི་བྱེད་ནུས།

　　མངའ་རིས་ཀྱི་བང་སོའི་ཁྲོད་དུ་རྙེད་པའི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་དང་རིག་དངོས་གཞན་དག་གིས་གནའ་བོའི་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་དུ་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་བཞིན་ཡོད་དེ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་དང་ཕྱིས་ཀྱི་བོན་གྱི་བསྟན་བཅོས་སོགས་ཀྱི་ནང་དུ<<མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར>>དང<<དུ་ཏྲི་སུའི་སྒྲིབ་སྦྱོང>>ཞེས་པའི་འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཆ་གཉིས་ཐོན་ཡོད་པ་གཤམ་དུ་གླེང་བར་བྱ།

　　ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས་པའིP.T.1042ནི་གནད་དོན་འདི་དང་འབྲེལ་བ་ཆེན་པོ་ཡོད། མར་སེལ་ལྷ་ཀླུ(Marcelle Lalou)ཡིས་དེ་ཉིད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ་ཧྥ་རན་སིའི་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ནས་མཆན་འགྲེལ་ཡང་བཏབ་ཡོད་དེ། རྩོམ་དེའི་ཁ་བྱང་ལ<<བཙན་པོའི་འདས་མཆོད་ཁྲོད་ཀྱི་བོན་པོའི་ཆོ་ག>>ཞེས་བཏགས་ཤིང་སྤྱི་ལོ1953ལོར་པར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད།12 ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆར་འགྲེལ་བརྗོད་དཀའ་བའི་གནས་བབ་ལ་གཞིགས་ན་འདི་ནི་དངོས་གནས་གསར་གཏོད་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ལས་ཀ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་། P.T.1042ནི་ནང་དོན་ཕལ་ཆེར་ཆ་ཚང་ཞིང་ཤིན་ཏུ་དཀོན་པའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་གྲས་ཀྱི་གཅིག་ཡིན་པ་དང་། ཤོག་དྲིལ་གྱི་མགོའི་ཐིག་ཕྲེང་རེ་གཉིས་ཤིག་མི་འདུག འོན་ཀྱང་ཡིག་ཆ་འདིས་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་གོ་རིམ་ལ་དོ་སྣང་མཛད་འདུག་པ་དང་། དེའི་སྒྲིག་རིམ་ནི་ཐོག་མར་རྒྱལ་བོ་དང་དེའི་འཕྲོར་བློན་པོ་དང་དཔོན་རིགས། མཐའ་མ་དེ་འབངས་ཕལ་བ་ཡིན་པ་རེད། བང་སོའི་ནང་དུ་བཅུག་པའི་རིག་དངོས་རྣམས་ལ་དེ་ལས་ཀྱང་དོན་སྙིང་ངེས་ཅན་ལྡན་ཏེ། འདི་རུ་ང་ཚོའི་དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་བརྗོད་གཞི་དང་འབྲེལ་ཞིང་འཚམ་པའི་ནང་དོན་འགའ་ལུང་དྲངས་ན། (ཤོག་གྲངས344ངོས་ཀྱི་ཐིག་ཕྲེང་30ཐོག་ཏུ།)

　　“དེའི་འོག་ཏུ་བཟོ་རིག /དེའི་འོག་ཏུ་ནམ་ཀ/ དེའི་འོག་ཏུ་སྨྲ་ཞལ/ དེའི་འོག་ཏུ་ཞལ་དང་སྐུ་རྟེན/ ”ཞེས་འཁོད་འདུག མར་སེལ་ལྷ་ཀླུ (Marcelle Lalou)ཡིས་ཐིག་ཕྲེང་འདི་ཉིད་ཧྥ་རན་སིའི་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཡོད་པ་དང་། (ཤོག་གྲངས351) དེ་དག་ལས་བརྡ་ཆད“བཟོ་རིག”ཞེས་པ་ནི་ཅི་ཞིག་ཡིན་པ་ད་རུང་གསལ་བོ་ཞིག་ཤེས་མེད། “ནམ་ཀ”ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་དེའི་དེང་རབས་ཀྱི་ཀློག་སྟངས་ལྟར་ན“ནམ་མཁའ”སྟེ་དེ་ལ་ཕྱིས་ཀྱི་བོན་གྱི་གཞུང་ལུགས་ཁྲོད་དུ་སྐུད་པ་སྣ་ཚོགས་སྐྱ་བསྒྲིལ་ཏེ་བཟོས་པའི་མཚོན་དོན་ཞིག་ཡོད་ལ། ད་ལྟའི་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་དུའང་བེད་སྤྱོད་གཏོང་བཞིན་ཡོད། དེ་ནི་དབྱིབས་དང་ཁ་དོག་མི་འདྲ་བའི་སྐུད་པ་སྣ་ཚོགས་སྐྱ་བསྒྲིལ་བའི་སྒྲིག་གཞི་ཅན་ཞིག་ཡིན་ལ། མཚོན་དོན་ལ་གཉིས་ཡོད་དེ་བླ་སྲོག་དང་གཤིན་པོའི་རྣམ་ཤེས་སོ། །

པར་གཉིས་པ། ནམ་མཁའ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་སྤྱི་ལོ2015ལོར་པར་བླངས།

     ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བའི“སྨྲ་ཞལ”ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་དེས་ནི་ཕལ་ཆེར་ཞལ་འབག་རིགས་ཤིག་སྟོན་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། དེ་ནི“སྨྲ་ཤེས་ཞལ”ཞེས་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་བོན་གྱི་དཔེ་ཆ<<མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར>>ཞེས་པ་ཡིས་ར་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ།13 ཞིབ་འཇུག་པ་མར་སེལ་ལྷ་ཀླུ (Marcelle Lalou)ཡིས་ཚིག་དུམ“ཞལ་དང་སྐུ་རྟེན”ཞེས་པ་འདི་ཉིད་དོན་རྐྱང་བ་ཞིག་ཏུ་ངོས་བཟུང་སྟེ་“འདྲ་སྐུ”ཞེས་པར་བསྒྱུར་འདུག་པ་དང་། ཁོང་མོས་དེ་དངོས་པོ་ཞིག་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ཡོད་ལ་ཕལ་ཆེར་གཤིན་པོ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ལྟ་བ་ནི་འགྲིག་པར་འདོད། གང་ལྟར་ཀྱང་། ཚིག་དུམ“ཞལ་དང་སྐུ་རྟེན”ཞེས་པར་མཚོན་དོན་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་གཅིག་མིན་ཏེ། འདི་རུ་རང་གི་བསམ་ཚུལ་ལ་བརྡ་ཆད“ཞལ”ཞེས་པས“འདྲ་བརྙན”ནམ་“འདྲ་འབག”ཅེས་པའི་དོན་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། དེ་ནི་གཤིན་པོ་ཞེས་པ་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ཡོད་ལ། བརྡ་ཆད“སྐུ་རྟེན”ཞེས་པ་ནི་གཤིན་པོའི་རྣམ་ཤེས་གནས་བྱེད་ཀྱི་ལུས་པོའི་རྟེན་ལ་གོ་བ་ཡིན། ཡང་གཅིག་བཤད་ན“ཞལ”ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་དེ་ནི་འདི་རུ་དངོས་པོའི་འཇུག་ཡུལ་ཞིག་ལ་གོ་བ་དང་། གཤིན་པོའི་ངོ་གདོང་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ཡོད་ལ། འཇུག་ཡུལ་འདི་ཡང་ཁོ་དང་ཁོ་མོའི་རྣམ་ཤེས་གནས་བྱེད་ཀྱི་རྟེན་ཡིན་པ་རེད། འདི་ལྟ་བུའི་གནས་ཚུལ་ནི་ཕྱིས་ཀྱི་བོན་པོའི་འདས་མཆོད་སྐོར་གྱི་དཔེ་ཆའི་ནང་གསལ་བོ་མཐོང་ཡོང་བ་གཤམ་དུ་རྟོགས་ཐུབ།

རྟེན་ལྔའི་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་སྐོར།

　　བོན་ལུགས་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་དུ་བྱང་གཟུགས་ཟེར་བ་ཞིག་ཡོད། དེ་ནི་ཆོ་ག་དེའི་མཚོན་རྟགས་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་པ་དང་། དེའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་ནི་དོན་ཚན་ལྔ་ཡིས་གྲུབ་ཡོད་དེ། “གསེར་ཞལ་སེར་པོ་སྐུའི་རྟེན། མཚན་བྱང་སྐྱ་བོ་གསུང་གི་རྟེན། ན་བཟའི་དྲི་མ་ལུས་ཀྱི་རྟེན། སྨྱུག་རྒོད་ཚིགས་གསུམ་སྲོག་གི་རྟེན། གསལ་བའི་མེ་ལོང་ཡིད་ཀྱི་རྟེན། རྟེན་ལྔ་རྟེན་ལ་རྟེན་ཆོས་ལ། ”14

　　འདི་རུ་གླེང་བཞིན་པའི“ལུས”ནི་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ལུས་ལ་གོ་བ་ལས་གཤིན་པོའི་ལུས་དེར་གོ་བ་མིན། མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་པར་རྣམ་ཤེས་ལ་ལུས་པོ་ཡོད་པ་ཇི་བཞིན་སྡུག་བསྔལ་དང་དགའ་སྤྲོའི་སྣང་བའང་མྱོང་ཐུབ་པར་འདོད། སྤྱིར་བཏང་གི་གནས་ཚུལ་འོག་ཏུ་དེ་ནི་གཟུགས་མེད་ཅིག་ཏུ་ལྟ་བ་ཡིན།

པར་གསུམ་པ། བྱང་གཟུགས། ཁྲི་གཡུང་དྲུང་གིས་སྤྱི་ལོ2015ལོར་པར་བླངས།

     འདས་མཆོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ<<དུ་ཏྲི་སུའི་སྒྲིབ་སྦྱོང>>ཞེས་པའི་ནང་དུ་ཚིག་དུམ་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་ཡིས་རྒྱུན་པར་རྟེན་དང་པོ་དེ་ཤུགས་སུ་སྟོན་པ་དང་། ཡ་མཚར་བ་ཞིག་ལ་དོན་ངོ་མར་དེ་ཅི་ཞིག་ཡིན་པར་འགྲེལ་བཤད་གང་ཡང་བརྒྱབ་མེད། གང་ལྟར་ཀྱང<<མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར>>15ཞེས་པའི་ཡིག་ཆ་གཞིར་བཟུང་ནས་བཤད་ན། གསེར་ཞལ་སེར་པོ་ནི“བྱང་གཟུགས”ཞེས་པའི་གྲུབ་ཆ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། གོང་དུ་མཐོང་བ་ལྟར་དམིགས་གསལ“ནམ་མཁའི”་མིང་ཡིན་པ་རེད། འདིར་ཐེ་ཚོམ་དང་བྲལ་ཏེ་སྨྲས་ཆོག་པ་ཞིག་ནི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚིག་དུམ“ཞལ་དང་སྐུ་རྟེན”ཞེས་པ་དང་ཕྱིས་ཀྱི་བོན་གཞུང་ལས“གསེར་ཞལ་སེར་པོ་སྐུ་ཡི་རྟེན”ཞེས་པ་གཉིས་ལ་འབྲེལ་བ་གལ་ཆེན་ཡོད་པ་དེ་རེད། དེའི་རྐྱེན་གྱིས་ཡིག་ཆ་འདི་གཉིས་ཀྱིས་གླེང་བཞིན་པ་ནི་དངོས་པོ་གཅིག་ཡིན་པར་སྙམ་སྟེ། དཔེར་ན་བང་སོའི་ཁྲོད་དུ་རྙེད་པའི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་ལྟ་བུ། སྤྱི་བསྡོམས་ཤིག་བྱས་ན་གོང་གི་ཡིག་ཆ་དེ་དག་ལས་ནམ་མཁའ་དང་འབྲེལ་ཡོད་གླེང་གཞི་ལས། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཐ་སྙད“ནམ་ཀ”/“ནམ་མཁའ”ཞེས་པ་ནི“ཞལ”དང་འབྲེལ་མེད་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། (དེ་རྣམས་སོ་སོར་ནམ་ཀ་དང་དེ་ནས་སྨྲ་ཞལ་ཞེས་བྲིས་འདུག)ཕྱིས་ཀྱི་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ<<མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར>>ཞེས་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚིག་དུམ“གསེར་ཞལ་སེར་པོ”ཞེས་པ་ལ“ནམ་མཁའི”་རིགས་ཤིག་གི་གོ་བ་ཡོད་པ་ཡིན།

　　ཡང་གཅིག་བཤད་ན། ཞལ་འབག་སེར་པོ་ནི་གཤིན་པོའི་ངོ་གདོང་གི་སྣང་བརྙན་ཡིན་སྲིད་པ་དང་། འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་དུ་གཤིན་པོའི་རྣམ་ཤེས་གནས་བྱེད་ཀྱི་རྟེན་གྱི་མཚོན་དོན་ལྟ་བུ་ཡིན་པ་རེད། དེའི་ཕྱིར། འདི་ཡིས་ཕལ་ཆེར་བོད་ཀྱི་བང་སོའི་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བའི་ཞལ་འབག་སེར་པོའི་གནས་རྐྱེན་ལ་འགྲེལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ་སྙམ། གསེར་ཞལ་སེར་པོ་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་རྟེན་ལ་འཇོག་དོན་ནི་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་དེ་གཤིན་པོའི་བེམ་པོར་བསྟན་པ་བརྒྱུད་དེ་རྣམ་ཤེས་ཚུར་འགུགས་པའི་དོན་ཡིན་པར་འདོད་དེ། འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་ག་སྒྲུབ་མཁན་དེས་གཤིན་པོའི་རྣམ་ཤེས་ལྷ་ཡུལ་ལྟ་བུའི་དག་ཞིང་གཞན་ཞིག་ལ་འདྲེན་པ་ཡིན། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་དང་ཕྱིས་ཀྱི་བོན་པོའི་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་དུ་གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་ཚོས་བཤད་པ་ནང་བཞིན་གྱི་“གཤིན་པོར་མཛེས་བཟོ་བྱེད་པ”ལྟ་བུའི་ནང་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་མཚན་ཉིད་ཅིག་མེད་མོད། འོན་ཀྱང་འདི་ལྟའི་ལུགས་སྲོལ་ཀྱང་རིག་གནས་གཞན་དག་གི་ཁྲོད་དུ་ཡོད་སྲིད་པ་ཞིག་གོ རྟེན་གཉིས་པ་དེ་ལ་མཚན་བྱང་སྐྱ་བོ་ཞེས་ཟེར་ཞིང་། དོན་ནི་གཤིན་པོའི་མཚན་བྱང་སྟོན་པ་ཡིན།

པར་བཞི་བ། བྱང་གཟུགས།

     དབུས་ཀྱི་མི་སྣའི་བརྙན་དེ་ཡིས་གཤིན་པོ་མཚོན་པ་དང་མཐའ་འཁོར་དུ་སྔགས་ཡིག་སྣ་ཚོགས་བཀོད་ཡོད། རྟེན་གསུམ་པ་ནི་གཤིན་པོའི་གྱོན་གོས་ཡིན་ཞིང་། དེ་ནི་རྒྱུན་པར་གཤིན་པོའི་རྣམ་ཤེས་འགུགས་པར་སྤྱོད་པ་དང་བྱང་གཟུགས་ཞེས་པའི་འདྲ་པར་འདིའི་ནང་དུ་དེ་ཉིད་བོར་སྟོར་བྱུང་འདུག རྟེན་བཞི་པ་ནི་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་གནས་ཚུལ་འོག་ཏུ་སྨྱུག་མའི་བེར་ཀས་བཟོས་པ་དང་དེ་ལ་ཚིགས་གསུམ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ཡིས་གཤིན་པོ་གསོན་པའི་དུས་ཀྱི་ཚེ་སྲོག་མཚོན་པ་དང་། འདིར་འདྲ་པར་གྱི་སྟེང་དུ་མཚན་བྱང་གི་སྐྱོར་མར་བཞག་ཡོད། རྟེན་ལྔ་པ་ནི་མེ་ལོང་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ཡིས་གཤིན་པོའི་སེམས་དང་ཡིད་མཚོན་པ་ཡིན།16 བྱང་གཟུགས་གྲུབ་བྱེད་ཀྱི་རྟེན་ལྔ་ལས་ད་རུང་རིག་དངོས་གཞན་དག་ཡོད་པ་ནི་གཡུ་དང་གཟི་ལྟ་བུ།17 གོང་དུ་སྨྲས་ཟིན་པ་ལྟར་གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་ཚོས་ཀྱང་རིག་དངོས་འདི་དག་རྙེད་འདུག་སྟེ། མེ་ལོང་འདུས་པའི་རིག་དངོས་དག་བང་སོའི་སྔོག་འདོན་ཁྲོད་དུ་རྙེད་སོན་བྱུང་འདུག རིག་དངོས་འདི་དག་གི་མཚོན་དོན་གྱི་སྐོར་ནས་ཕལ་ཆེར་ཆོ་ག་གལ་ཆེན་ཞིག་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་བསམས་ཏེ་དཔེར་ན་ང་ཚོས་གོང་དུ་ཆོ་གའི་དཔེ་ཆའི་ནང་དུ་བགྲོ་གླེང་བྱས་ཟིན་པ་ལྟར་ཡིན། གང་ལྟར། ཕྱིས་ཀྱི་འདས་མཆོད་སྐོར་གྱི་དཔེ་ཆའི་ནང་དུ་རིག་དངོས་འདི་དག་བང་སོའི་ནང་དུ་འཇོག་མིན་གྱི་ཐད་ནས་ཁ་གསལ་བའི་ལྟ་ཚུལ་ཅི་ཡང་བཏོན་མེད།

　　གནའ་དཔྱད་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ད་རུང་མེ་ལོང་དང་སོ་མང་ཡོད་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བང་སོ་དེའི་བདག་པོ་ནི་བུད་མེད་ཅིག་ཡིན་པར་གླེང་ཡོད། འོན་ཀྱང་། ཆུ་མདའ་རྫོང་གི་བང་སོའི་ཁྲོད་དུའང་རིག་དངོས་འདི་དག་རྙེད་པ་དང་། དེ་ནི་བུད་མེད་ཅིག་ལ་བཏབ་པའི་བང་སོ་ཡིན་པའི་སྐོར་ཤུགས་སུ་བསྟན་མེད་ལ། བང་སོ་འདིའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་ལའང་ཕྱི་ཚུལ་དུ་བུད་མེད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པའི་རྟགས་དང་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡང་མ་མཐོང་ངོ་། །

ནམ་ཀ / ནམ་མཁའ།

　　ཆོ་གའི་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་དངོས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་དེ་དག་ལ་བོན་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་གའི་ནང་དུ་བེད་སྤྱོད་རིན་ཐང་ངེས་ཅན་ལྡན་ཏེ་སྤྱིར་བཏང་དེ་རྣམས་མདོས་ཀྱི་ཆོ་ག་དང་འབྲེལ་བ་ཤིན་ཏུ་ཟབ་པ་ཡིན། དེ་ཉིད་རྒྱུན་པར་ལོག་འགྲེལ་བྱས་ནས་གདོན་འདྲེའི་རྙི་རྒྱའམ་གཡོ་ཐབས་ཞེས་པར་ཞིབ་བརྗོད་བྱས་ཡོད་པ་ཡིན། བོན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ནང་དུ་རྣམ་གྲངས་འདི་ཡིས་སེམས་ཀྱི་འཚོ་བཞེས་དང་གཤིན་པོའི་བླ་གཉིས་ཀ་མཚོན་པ་ཡིན།18 དེ་གདོན་འདྲེའི་རྙི་རྒྱའམ་གཡོ་ཐབས་ཞེས་པའི་ལྟ་ཚུལ་དེར་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད། འོན་ཀྱང་། དེ་ཡིས་བོན་ལུགས་ཀྱི་འདས་མཆོད་ཆོ་གའི་ཁྲོད་དུ་དོན་ངོ་མར་ཅི་ཞིག་མཚོན་གྱི་ཡོད་པའི་སྐོར་ལ་སྔར་བཞིན་རྙོག་དྲ་འགའ་ཤས་ཡོད། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་དུ་མངོན་པ་ལྟར་ན་དེ་ནི་རྒྱལ་བོའི་བང་སོའི་ནང་དུ་བཅུག་པའི་རིག་དངོས་གྲས་ཀྱི་གཅིག་ཡིན་ལ། “བཟོ་རིག”ཅེས་པའི་དངོས་པོ་དེའི་རྗེས་སུ་ཡོད་པ་དང་། དེའི་རྗེས“སྨྲ་ཞལ”ཞེས་པའི་དངོས་པོ་དེ་ཡིན་པ་རེད། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་འདིའི་ཁྲོད་དུ་དེ་ནི་རྣམ་གྲངས་རང་རྐྱ་ཅན་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ཞིང་། སྔོན་གྱི་དངོས་པོའི་རྣམ་གྲངས་དེ་དག་ལ་འབྲེལ་བ་མེད་པ་དང་། ཡང་ན་རྒྱལ་བོའི་བང་སོའི་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བའི་དངོས་པོའི་རྣམ་གྲངས་དང་དེའི་རྗེས་ཀྱི་དངོས་པོ་དག་ལ་འབྲེལ་བ་མེད་པར་བསམས། གནད་ཀ་འདི་ནི“དེའི་འོག་ཏུ”ཞེས་པའི་ཚིག་དུམ་འདི་བསྐྱར་ཟློས་ཀྱིས་བཀོལ་ཡོད་པ་དེས་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ། ཕྱིས་ཀྱི་བོན་གྱི་ཆོ་གའི་ནང་གི་ཚིག་དུམ་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་ཞེས་པ་དེ་ཡིས་ནམ་མཁའི་རིགས་ཤིག་མཚོན་གྱིན་ཡོད་པ་དང་། དེ་ནི་བྱང་གཟུགས་ཀྱི་གྲུབ་ཆའི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན། དུ་ཏྲི་སུའི་སྒྲིབ་སྦྱོང་ཞེས་པའི་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚིག་རྐང་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་སྐུ་ཡི་རྟེན་ཞེས་པས་ང་ཚོར་དེ་ལ་ནམ་མཁའི་རིགས་ཤིག་གི་གོ་དོན་ཡོད་པར་སྨྲ་བར་གེགས་བྱེད་ནའང་། མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར་ཞེས་པའི་ཡིག་ཆ་དེ་ཡིས་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་ནི་ནམ་མཁའི་རིགས་ཤིག་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་བཤད་ཡོད། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་བཤད་ན། ཕྱིས་ཀྱི་བོན་ལུགས་ཀྱི་འདས་མཆོད་ཆོ་གས་ཕལ་ཆེར་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་ཞེས་པའི་ཚིག་དུམ་འདིའི་དོན་ངོ་མ་དེ་བརྗེད་པའམ་ཡང་ན་བོར་འདུག འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚིག་དུམ་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་ཡིས་སྤྱིར་བཏང་དུ་ནམ་མཁའི་རིགས་ཤིག་མཚོན་པ་ཡིན། གོང་དུ་གླེང་ཟིན་པ་ལྟར་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་དུ་ནམ་མཁའ་ནི་རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་རྣམ་གྲངས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ནི་ཚིག་དུམ“ཞལ་དང་སྐུ་རྟེན”ཞེས་པར་འབྲེལ་བ་མེད། འོན་ཀྱང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ནང་དུ་བཀོལ་བའི་ཐ་སྙད་ཀྱིས་འདྲ་མཚུངས་ཅན་གྱི་སྣང་བརྙན་ཁོ་ན་སྟོན་པ་ཡིན་པ་དང་། ཕྱིས་ཀྱི་བོན་ལུགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་གཉི་གའི་ནང་དུ་བརྡ་ཆད་དངོས་སུ་ཐོན་ཡོད་ལ། ཚིག་ངོས་ཀྱི་གོ་དོན་ནི་ཞལ་འབག་སེར་པོ་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན། གང་ལྟར་ཀྱང་། གོང་དུ་བཤད་ཟིན་པ་ཇི་བཞིན། <<དུ་ཏྲི་སུའི་སྒྲིབ་སྦྱོང་>>ཞེས་པའི་ཡིག་ཆའི་ནང་དུ་གསེར་ཞལ་སེར་པོ་ཞེས་པའི་མཚོན་དོན་ཅི་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་བོ་གསུངས་མེད་ནའང་། <<མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར>>ཞེས་པའི་ཡིག་ཆའི་ནང་དུ་དེ་ནི་སྐུད་པ་མང་པོ་རྒྱ་གྲམ་གྱི་དབྱིབས་ལྟར་བསྒྲིལ་བའི་རིགས་ཤིག(ནམ་མཁའ། )ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད་དོ། །

　　ཟུར་བལྟའི་དཔྱད་ཡིག

　　[1] <<དུ་ཏྲི་སུའི་སྒྲིབ་སྦྱོང་གི་སྒྲུབ་གཞུང་མ་ཡིག་མུན་སེལ་སྒྲོན་མེ་འཁོར་བ་ངན་སོང་དོང་སྤྲུགས།>> དེབ་གཟུགས་ཆ་ཚད32ཅན། ལྕགས་པར་མ། དཔར་བསྐྲུན་གྱི་དུས་ཚོད་དང་ས་གནས་སོགས་མི་གསལ། ཡིག་ཆ་འདི་ནི་བོན་ལུགས་ཀྱི་སྙན་རྒྱུད་ཅེས་པར་གཏོགས་ཤིང་། སྐུ་མདུན་བསོད་ནམས་བློ་གྲོས(1784-1835)ཀྱི་སྙན་རྒྱུད་ཡིན།

　　[2]<<སྔགས་ཀྱི་མདོ་འདུར་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར་ཆེན་མོ།>>ཡིག་ཆ་འདི་ནི་བོན་ལུགས་ཀྱི་གཏེར་མར་གཏོགས་ཤིང་། གཏེར་སྟོན་སེ་གཉེན་ཞིག་པོས་གཏེར་ནས་བཏོན། (མཁར་རྨེའུ1972ལོར། ཤོག་ངོས179ནས337བར། ཐིག་ཕྲེང7པ།)ཡིག་ཆ་མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར་ཞེས་པའི་གནས་ཚུལ་ཞིབ་མོ་མཁྱེན་འདོད་ན་མཁར་རྨེའུ་དང་ནཱ་གཱ་ནཱོ། ཡ་སོ་ཧའེ་ཁོ་སོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་དེབ་བོན་པོའི་བཀའ་རྟེན་དཀར་ཆག་ཅེས་པར་གཟིགས། བོན་ཞིབ་འཇུག་དེབ་བཞི་པ། རྒྱལ་གཉེར་མི་རིགས་རྟེན་མཛོད་ཁང་། 2001ལོར་ཨོ་ས་ཀར་པར་དུ་བསྐྲུན། ཨང་གྲངས006པ།

　　[3] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན། <<ལེགས་བཤད་མཛོད། ---བོད་ཀྱི་བོན་པོའི་ལོ་རྒྱུས།>> ལོན་ཏུན་ཤར་ཕྱོགས་མུ་འབྲེལ་བམ་པོ26པ། ལོན་ཏུན་ཨོ་ཁི་སི་ཧྥོར་སྒྲི་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་1972ལོར་པར་དུ་བཏབ། ལྡི་ལིའི་མའོ་ཐྲེ་ལར་པ་ནར་སེབྷྲར་སེ་རུ2001ལོར་ཡང་བསྐྱར་པར་དུ་བཏབ།

　　[4] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན། <<མདའ་དང་འཕང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་གཏམ་རྒྱུད། ཆོ་ག་དང་དད་མོས་ཞིབ་འཇུག>> བམ་པོ་དང་པོ། ཀ་ཏུ་མན་དོའི་མཎྜལ་དཔེ་ཁང་གིས1998ལོར་པར་དུ་བཏབ། (2009ལོར་བསྐྱར་པར་མཛད། ) བམ་པོ་གཉིས་པ2005ལོར་པར་དུ་བཏབ། བམ་པོ་གསུམ་པ2014ལོར་པར་དུ་བཏབ།

　　[5] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན། <<བོན་པོའི་སྲུང་མའི་སྐོར་གྱི་ཐང་ག་ཞིག>> 2015ལོར་ཀ་ཏུ་མན་དོའི་རྡོ་རྗེ་དཔེ་ཁང་གིས་པར་དུ་བཏབ།

　　[6] མར་སེལ་ལྷ་ཀླུ <<རྒྱལ་བོའི་འདས་མཆོད་ཁྲོད་ཀྱི་བོན་པོའི་ཆོ་ག>>1952ལོའི་ཨེ་ཤ་ཡའི་དུས་དེབ། (T.CCXL-3)ཤོག་ངོས339ནས361བར།

　　དཔྱད་མཆན།

　　1. གསལ་བཤད། དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་སྟོང་སྐོར་ཚེ་རིང་ཐར་དང་ཤར་གཞོན་ཚེ་རིང་ཟླ་བ་གཉིས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲིག་མཛད་པའི་བོན་དང་ཞང་ཞུང་ཞིབ་འཇུག་དཔེ་ཚོགས་ཁྲོད་ཀྱི་དེབ་གཉིས་པ<<མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག>>ཅེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ལས་བཏུས་ཤིང་། དཔེ་ཚོགས་འདི་ཉིད2018ལོའི་ཟླ12པར་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་དབྱིན་ཡིག་གི་ཁ་བྱང་ལ“The Gold Mask Found in Shangshung and the‘Five Supports of the Soul(rten lnga)’of the Bon Funerary Tradition”ཞེས་བཏགས་འདུག་ལ། མ་ཡིག་གི་གཞུང་དངོས་ནི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་དེབ་དེའི་ཤོག་ངོས330ནས344རུ་གསལ། གཞན་ཡང་རྩོམ་འདིའི་ནང་དོན་བསྡུས་དང་བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ་གཉིས་ནི་བསྒྱུར་པ་པོས་གསར་དུ་བསྣན་པའོ། །

　　2. དབྱིན་ཡིག་དྲ་ཚིགསEnglish.news.cnལས་དྲངས་ཤིང་། དཔྱད་རྩོམ་གྱི་ཁ་བྱང་ལ “Gold Mask shine light on lost Himalayan kingdomགསེར་ཞལ་གྱི་གཟི་འོད་སླར་ཡང་ཉམས་ཟིན་པའི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རྒྱལ་ཁམས་ལ་འཕྲོས་པ། ”ཞེས་བཏགས་འདུག སྤྱི་ལོ2015ལོའི་ཟླ3པའི་ཚེས26ཉིན། ཕྱི་དྲོའི་དུས་ཚོད15དང་སྐར་མ43སྐར་ཆ14ཡི་སྟེང་།

　　3. ལོ་རྒྱུས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས། (p.t.1287) ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། (འདིའི་ཞོལ་ནས་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་ཞེས་བསྡུ་རྒྱུ་ཡིན།) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1980ལོར་པར་ཏུ་བཏབ། ཤོག་ངོས74ནས79བར།

　　4. ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར། (p.t.1288) ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1980ལོར་པར་ཏུ་བཏབ། ཤོག་ངོས15།

　　5. གོང་དང་མཚུངས། ཤོག་ངོས74།

　　6. ལོ་རྒྱུས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས། (p.t.1287)ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ། ཤོག་ངོས65།

　　7. ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར། (p.t.1288) ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1980ལོར་པར་ཏུ་བཏབ། ཤོག་ངོས16།

　　8. གོང་དང་མཚུངས། ཤོག་ངོས17ནས18བར།

　　9. གོང་དང་མཚུངས། ཤོག་ངོས19།

　　10. གོང་དང་མཚུངས། ཤོག་ངོས29།

　　11. གོང་དང་མཚུངས། ཤོག་ངོས31།

　　12. << journal Asiatique T.CCXL-3 ཨེ་ཤ་ཡའི་ཞིབ་འཇུག>>གི་ཤོག་ངོས341ནས361བར་དུ་བཀོད་ཡོད།

　　13. སྔགས་ཀྱི་མདོ་འདུར་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར་ཆེན་མོ། (མཁར་རྨེའུ་དང་ནཱ་གཱ་ནཱོ། 2001) ཤོག་ངོས784ནས890བར། “སྨྲ་ཤེས་ཞལ་གྱི་ཚབས་ཀྱང་ཡིན། ”

　　14. དུ་ཏྲི་སུའི་སྒྲིབ་སྦྱོང་གི་སྒྲུབ་གཞུང་མ་རིག་མུན་སེལ་སྒྲོན་མེ་འཁོར་བ་ངན་སོང་དོང་སྤྲུགས། དེབ་གཟུགས་ཆ་ཚད32ཅན། དེབ་འདི་ལས“བྱང་གཟུགས”ཞེས་འབོད་པ་དང་། སྐུ་མདུན་བསོད་ནམས་བློ་གྲོས(1784-1835)ཀྱི་སྙན་རྒྱུད་ཡིག་ཆའོ། ། མཁར་རྨེའུ1972ལོར། ཤོག་ངོས188

　　15. <<མུ་ཆོ་ཁྲོམ་འདུར།>> ཤོག་ངོས784ནས890བར།

　　16. མེ་ལོང་གི་སྐོར་དེ་འདྲ་པར་གསུམ་པར་གཟིགས།

　　17. རིག་དངོས་གཞན་དག་གི་སྐོར་འདྲ་པར་གསུམ་པར་གཟིགས།

　　18. མཁར་རྨེའུ། 1998ལོར། ཤོག་ངོས329ངོས་ཀྱི་མཆན་འགྲེལ75པ་དང་། ཤོག་ངོས3479ངོས་ཀྱི་མཆན་འགྲེལ43པ་ལ་གཟིགས།

　　རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན། སི་ཁྲོན་ཟུང་ཆུའི་མི་ཡིན། ཞིབ་འཇུག་པ་ཆེན་མོའི་ལས་ཐོབ་བླངས་ཡོད། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཆོས་ལུགས་ཡིན།

　　བསྒྱུར་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད། གཡང་འབུམ་ཚེ་རིང་། མཚོ་སྔོན་ཁྲི་ཀའི་མི་ཡིན། འབུམ་རམས་པ་ཕྱི་མར་སློབ་གཉེར་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་ནི་བོད་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་དད་མོས་སྐོར་ཡིན། གཡུང་དྲུང་དོན་གྲུབ། ཀན་སུའུ་བླ་བྲང་གི་མི་ཡིན། འབུམ་རམས་པའི་བསླབ་གནས་ལ་སློབ་གཉེར་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཡིག་ཚང་སྐོར་ཡིན།

　　作者简介：卡尔梅桑丹坚赞(1936-),男，藏族，四川松潘人，研究员，主要从事藏族历史与苯教研究。

　　译者简介：羊本才让(1984—)，男，藏族，青海贵德人，博士后，主要从事藏族民间苯教研究。杨昌东知(1992-)，男，藏族，甘肃夏河人，博士研究生，主要从事藏族历史与文献研究。

2022ལོའི《བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག》དེབ་དང་པོར་བཀོད།