རེབ་གོང་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་ཀྱི་མཚོན་དོན་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པ།

(པར་རིས་1མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་1996རེབ་གོང་དུ་པར་དུ་བསྐྱོན།) (པར་རིས་2)
རེབ་གོང་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་ཀྱི་མཚོན་དོན་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པ།*

    ནང་དོན་གནད་བསྡུས། རྩོམ་འདིར་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་བོན་གྱི་གནའ་དཔེའི་ཡིག་ཆ། ལྷ་ཁང་རྙིང་པའི་ལྡེབས་རིས་སོགས་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ། བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་དཔའ་མཚན་ལམ་ལུགས་ཀྱི་དཔའ་བོའི་ཆས་གོས་དང་། སྐུ་གཤེན་དག་གི་ཆས་གོས་སྐོར་ལ་དཔྱད་བསྡུར་དང་རྟོག་ཞིབ་བགྱིས་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཡུལ་དངོས་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་ད་ལྟའི་རེབ་གོང་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་བྱུང་འཕེལ་དང་རྣམ་གྲངས། ཁ་དོག་གི་དབྱེ་བ་དང་རིག་གནས་མཚོན་དོན་སོགས་ནི་གང་དེའི་ཤན་ལས་བྱུང་པར་བསྒྲུབས་ཤིང་། བོན་མང་གི་ཆས་གོས་ལས་སྐབས་དེའི་མཛེས་དཔྱོད་ཀྱི་ལྟ་བ་དང་བོན་གྱི་བསམ་བློའི་མཚོན་དོན་སོགས་མངོན་པའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད།

　　ཐ་སྙད་གཙོ་བོ། རེབ་གོང་བོན་མང་། ཆས་གོས། མཛེས་དཔྱོད། མཚོན་དོན།

གླེང་གཞི།

　　སྤྱིར་མདོ་སྨད་རེབ་གོང་གི་ཡུལ་དུ་བན་སྔགས་མི་སྒེར་ལ་སྔགས་པ་དང་། ཚོགས་པར་སྔགས་བརྒྱའམ་སྔགས་མང་ཞེས་འབོད། དེ་བཞིན་བོན་སྔགས་མི་སྒེར་ལ་དཔོན་དང་ཚོགས་པར་བོན་མང་ཞེས་འབོད་པ་ཡིན། སྔོན་གནས་འདིར་གྲུབ་པའི་སྐྱེས་ཆེན་བརྒྱད་བྱུང་བར་གྲགས་ཤིང་། དེ་དག་ནི་བན་བོན་རིས་མེད་ཀྱི་གསང་སྔགས་ཉམས་ལེན་མཁན་ཡིན་པ་མ་ཟད། བོན་གྱི་ཐེག་པའི་གཞུང་དང་རྙིང་མའི་ཀློང་སྡེའི་སྐོར་ལ་ཐོས་བསམ་བྱེད་མཁན་གྱི་གྲུབ་ཐོབ་རྟོགས་ལྡན་ནམ་ཆོས་གཤའ་མ་བྱེད་པའི་གང་ཟག་སྟེ་འཇིག་རྟེན་ཟང་ཟིང་གི་བྱ་བ་བཏང་པ་ཁོ་ནར་ཟད། འོན་ཀྱང་ད་ལྟའི་ཆར་གསང་སྔགས་དམ་ཚིག་དང་ལྡན་པའི་སྔགས་པ་ཚད་ལྡན་ནི་དཀོན་ཡང་། སྔོན་གྱི་རིག་འཛིན་སྔགས་འཆིང་དག་གིས་ཆས་རྣམས་འདི་མཛད་ཅེས་སྤོབས་པ་ཆེན་པོས་གསལ་བར་དཔྱད་ཚེ། དུས་རབས་13པ་དང་14པའི་དུས་སུ་གཏེར་ནས་བཏོན་ཅིང་། གསང་སྔགས་རྒྱུད་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆས་རྣམས་ཆ་ཚང་ཡི་གེར་འཁོད་པའི་《གསང་རྙིང་རྒྱན་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས》ལས། “བོད་དུ་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་མི་ལ་རས་ཆེན་གྱིས་རུ་རས་ཐོད་གསུམ་དང་སྤ་འབོལ་སོགས་སུ་བརྟེན་པ་དང་། ཡང་འབྲུག་པ་རྒྱ་རས་ནས་རྒྱལ་དབང་ཆོས་རྗེ་བར་གྱི་ཕྱག་བཞེས་སུ་སྒོམ་ཞྭ་སྒོམ་ཐག་དྭ་བ་ཅན་དང་གཉེན་པོའི་དུང་ཆོས། རང་ཤོང་གི་ཙོག་པུ། དམ་ཚིག་དང་མཐུན་པའི་ཕྲེང་བ་སོགས་བྱ་ཆས་བཞི་རུ་བརྟེན”[1]ཞེས་སྔོན་གྱི་སྔགས་པ་ཉམས་ལེན་པ་དག་གི་དམ་རྫས་ཡོ་བྱད་རྣམས་གསལ་བོར་བསྟན་ཞིང་། ཕྱིས་སུ་བན་བོན་མཁས་པ་མང་པོས་རང་གི་རྒྱུད་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ཁུངས་དང་མཐུན་པའི་ཆས་གོས་རྒྱན་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས་སོགས་མང་དུ་བརྩམས་ཡོད། དེར་བརྟེན་གསང་སྔགས་ཀྱི་ཆས་གོས་ཡོ་བྱད་རྣམས་ནི་རང་དགར་འབུད་རྡུང་དང་ལུས་ལ་བགོ་ཐོགས་ཀྱི་དངོས་རྫས་ཙམ་མིན་པར། སྔགས་ཀྱི་ལྟ་བ་ཁྱད་པར་བའི་གྲོགས་སུ་གྱུར་བའི་སྤྱོད་པ་ལ་ཉེ་བར་མཁོ་བའི་རྫས་བཟང་པོའི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་གནད་ཟབ་མོ་དང་ལྡན་ཞིང་། གསང་སྔགས་རྡོ་རྗེ་ཐེག་པའི་ལུགས་ལ་རིམ་གཉིས་ལམ་གྱི་དྲོད་ཐོབ་པའམ། ལྟ་བ་བོགས་འདོན་པའི་ཆེད་དུ་ལྟ་བ་དང་མཐུན་པར་སྤྱོད་དགོས་ཤིང་། སྔགས་ཀྱི་ལྟ་བ་དང་མི་ལྡན་པའི་སྤྱོད་པ་བརླིང་པོ་རྣམས་ནི། གསང་སྔགས་ལམ་གྱི་གེགས་དང་གོལ་ས་ལྟ་བུ་ཡིན་ལ། ཆས་གོས་རྣམས་ཀྱང་དམ་ཚིག་གི་རྫས་སུ་གྱུར་པའི་གལ་ཆེའི་ཡོ་བྱད་ཡིན་པས་ན་དེ་ལ་དང་དོད་ཤིན་ཏུ་ཆེའོ། །རེབ་གོང་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་ཡོ་བྱད་དག་ལ་མཚོན་ནའང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་སོགས་ཁུངས་བཙུན་གྱི་ཡིག་ཆར་བསྟན་པའི་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་དཔའ་མཚན་ལམ་ལུགས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད་པ་མ་ཟད། གཞན་ད་དུང་གནའ་བོའི་བོན་གྱི་བསྟན་བཅོས་སུ་འཁོད་པའི་སྐུ་གཤེན་དག་གི་ཆས་གོས་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ཆོས་བརྒྱུད་གཞན་གྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཡང་ཐེབས་ཡོད་པས་གཤམ་ནས་དེ་ལ་བྱེ་བྲག་ཏུ་དཔྱད་ན།

དང་པོ། རེབ་གོང་བོན་མང་གི་རལ་བ་དང་དབུ་ཞྭའི་སྐོར།

གཅིག བོན་མང་གི་རལ་བ་དང་དེའི་ཆོ་ག

　　བོན་གྱི་གསང་སྔགས་ཉམས་ལེན་མཁན་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་ཆེས་གལ་ཆེ་བ་ནི་མ་བཅོས་པ་བཞི་སྟེ། སྐྲ་མ་བཅོས་ལྕང་ལོ་དང་སྣོད་མ་བཅོས་ཐོད་པ། གོས་མ་བཅོས་གོས་དཀར། སེམས་མ་བཅོས་གཉུག་མའི་སེམས་བཅས་ཡིན། དེ་ཡང་དཔོན་ལ་ཞུགས་པའི་ཐོག་མའི་ཆ་རྐྱེན་ནི་ལྕང་ལོ་སྟེ་རལ་བ་རིང་པོར་འཇོག་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ཞིང་། རལ་བ་འཇོག་པ་དེ་ལའང་“རལ་དབང་ཞེས་གསང་སྔགས་ཀྱི་ཆོས་སྒོར་ཞུགས་པའི་དབང་གི་ཆོ་ག་ཞིག་སྤེལ་དགོས།”[2]ཆོ་ག་དེ་ནི་རལ་དབང་ཐོབ་པའི་དཔོན་རྒན་པ་ཚོས་སྔགས་ལ་ཞུགས་མཁན་དེར་“ཡི་དམ་གང་ཞིག་གི་ཕྱི་འབུམ་པའི་དབང་དང་། ནང་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་དབང་། གསང་བ་ཁྱད་པར་དོན་གྱི་དབང་། ཡང་གསང་དོན་གྱི་དབང་བཅས་ཏེ་རལ་དབང་བཞི”[3]ཡི་ཆོ་ག་སྤེལ་བ་ཡིན་ལ། རལ་བ་ནི་གསང་སྔགས་མཁན་དག་གིས་གཅེས་པར་འཛིན་པས་ནམ་རྒྱུན་བསླེས་པ་དང་། “ཚེ་བསོད་རླུང་རྟ་དར་བའི་ཆེད་དུ་གཡག་རྩིད་ཅིག་རང་གི་ལན་བུའི་གསེབ་ཏུ་འཇོག་པ”[4]ཡིན། དེ་ནི་ལྷ་ཆེན་གུ་བྱི་མང་སྐེ་མིའི་ཡུལ་དུ་སླེབས་དུས་གངས་རིན་པོ་ཆེའི་ལྟག་རྒྱབ་ཀྱི་དབལ་ཆེན་ལྷ་བབས་རི་ལ་སྲིད་པའི་དབལ་འབྲོང་དཀར་པོར་སྤྲུལ་ཏེ་འོང་པས་ཁོང་ལ་རྗེས་དྲན་ནམ་དངོས་གྲུབ་ཐོབ་པའི་ཕྱིར་དུ་ཡིན་པར་བསམ། དཔོན་དག་གིས་ནམ་རྒྱུན་རང་གི་རལ་བ་དེ་རས་ནག་པོའི་ཤུབས་བཟོས་ཏེ་ནང་དུ་འཇུག་ཅིང་། བླ་མ་དང་ལྷ་སྐུ་རྟེན་བཞེངས་སོགས་ལ་མཇལ་དུས་རལ་ཤུབས་དེ་ཕུད་པ་ཡིན། དཔོན་གང་དེར་རལ་དབང་ཐོབ་རྗེས་ཞུ་པ་པོས་དབང་བསྐུར་མཁན་གྱི་དགེ་རྒན་ལ་རལ་བའི་ཉག་མ་འགའ་བསླངས་ཏེ་རང་གི་རལ་བའི་ནང་བསྲེས་ཤིང་། དེ་ལ་བསྙེན་པ་མཐར་ཕྱིན་པའམ་བསྒྲུབ་རྒྱུད་ལ་བར་ཆད་མེད་པ། ཅི་བསམ་བོན་བཞིན་འགྲུབ་པ་དང་འགྲོ་བར་ཕན་པ། ཕྱི་མའི་ལམ་སྣ་ཟིན་པ་སོགས་ཀྱི་སྨོན་ལམ་དང་བསྐང་བ་ཚེ་སྒྲུབ་ཀྱིས་ཞལ་གཡང་བགྱི་ཞིང་བྱིན་རླབས་གནང་བར་བྱེད། སྤྱིར་དགེ་སློང་བས་འཇིག་རྟེན་ཁྱིམ་པའི་ཆ་ལུགས་ལ་ཞེན་པ་ལྡོག་ཕྱིར་སྐྲ་དང་ཁ་སྤུ་བཞར་བའི་དབུ་རེག་ཏུ་དགོས་མོད། འོན་ཀྱང་གསང་བ་སྔགས་ལུགས་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་སྐྲ་སྤྱི་བོར་བཅིངས་ཤིང་། རལ་བ་རྒྱུན་པར་ལན་བུ་བྱས་མང་དུ་བརྒྱུས་རྗེས་མགོའི་གཡས་ནས་གཡོན་(པར་རིས་1ལ་གཟིགས)དུ་བཅིངས་ལ། དེ་ནི་རིགས་བདག་འབྲལ་མེད་དང་མ་བཅོས་པ་སྟེ་གཉུག་མའི་དོན་མཚོན་བྱེད་ཡིན། རལ་བ་རིང་པོར་འཇོག་སྲོལ་འདི་དུས་ཡུན་ཧ་ཅང་རིང་ཞིང་། བསྟན་པ་སྔ་དར་ལ་མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་གཙོས་པའི་བཙན་པོ་འགས་ཆ་བྱད་དུ་དབུ་ལ་རལ་བ་རིང་པོར་དཀྲིས་ཤིང་། གཞན་ཡང་དུས་རབས་བཅུ་པར་བྲིས་པའི་གུ་གེའི་ཕོ་བྲང་གི་ལྡེབས་རིས་(པར་རིས་2ལ་གཟིགས)སུའང་རལ་བ་རིང་པོར་བསླེས་པའི་སྒོམ་ཆེན་པོའི་སྣང་བརྙན་འཁོད་ཡོད། རལ་བ་འཇོག་པའི་སྲོལ་འདི་དང་ཐོག་ཆོས་ལུགས་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་མིན་བཤད་ཁག་ཀྱང་། རྗེས་སུ་ཆོས་ཀྱི་བསམ་བློ་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་རྟགས་སུ་གྱུར་བ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་གནའ་མིའི་གོམས་སྲོལ་ཞིག་ཡིན་པའང་རྟོགས་སོ། །

གཉིས། བོན་ཞྭ་རྣམ་གསུམ་དང་དེའི་མཚོན་དོན།

　　༡ ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ།

　　ད་ཡོད་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཁྲོད་ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་སྐོར་ནས་བྲིས་པ་ཉུང་ཞིང་། ཆོ་གའི་ཡིག་རྙིང་འགར་དེའི་མཚོན་དོན་དང་རྣམ་པ་ཕྲན་ཙམ་བཀོད་ཀྱང་འབྱུང་ཁུངས་དང་བཟོ་ལུགས་སོགས་གསལ་བོ་མིན་པས། བོན་གྱི་བསྟན་པ་ཕྱོགས་བཞིར་མཆེད་པ་དང་མཉམ་དུ་ཡུལ་ཕྱོགས་སོ་སོར་དར་བའི་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་ལའང་རྣམ་པ་དང་ཁ་དོག་གཅིག་མཐུན་མིན་པའི་སྣང་ཚུལ་བྱུང་། མདོ་སྨད་ཀྱི་ཡུལ་འདིར་མཚོན་ན་ཁྲི་ཀའི་བོན་མང་དང་རེབ་གོང་བོན་མང་གི་ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་ལའང་ཁྱད་པར་ཡོད་པས། འདིར་རེབ་གོང་ཡུལ་གྱི་ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་གྱི་བཟོ་ལུགས་སྒྱུ་རྩལ་དང་མཚོན་དོན། དེའི་འབྱུང་ཁུངས་སོགས་གཞིར་བཟུང་སྟེ་དཔྱད་ཚེ། རེབ་གོང་བོན་མང་གི་ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་ནི་ཕྱིང་བལ་གྱིས་བཟོས་པ་རྩེ་མོ་ཕྲ་ཞིང་ཞྭ་འདབས་གོར་མོར་བྱས་ལ་ཕྱི་ཐུམ་རས་དཀར་པོས་གཡོགས་ཤིང་། འདབས་སུ་མཐོ་གང་མཚམས་ཀྱི་ཅང་ཁེབས་མཐུད་ནས་མར་འཕྱང་ཡོད། མདུན་ཐད་དུ་ཤིང་ལེབ་ཞིག་ཟླུམ་གོར་བྱས་ཞྭའི་ཐོད་འདབས་དང་བསྟུན་ནས་བཏགས་ཤིང་སྣེ་མོར་ཅྭ་ལ་ནག་པོའམ་དམར་པོ་འཕྱང་ཡོད། ཤིང་གི་སྣེ་གཉིས་སུ་དར་སྲབ་ནག་པོ་གཉིས་ཟུར་གསུམ་བྱས་ཐུར་དུ་དཔྱངས་ཤིང་། རྩེ་མོ་ཁ་དོག་སྣ་ལྔའི་བརྒྱན་པ་བུམ་རིལ་དུ་བྱས་ནས་ཁ་འཛུགས་བྱས་ཏེ་བྱ་ཕོའི་ཏོག་ལྟར་བཟོས་ཡོད།(པར་རིས་12ལ་གཟིགས།)དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་ནི་བོན་གྱི་བསྟན་པའི་ཚབ་མཚོན་གྱི་ཞྭ་ཞིག་གམ་མཚན་གདགས་གཞིའི་ཞྭ་ཞིག་སྟེ། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་རུ་“ཞྭ་དཀར་གཡུང་དྲུང་བོན”ཞེས་འབོད་ཅིང་། མདོ་སྔགས་སེམས་གསུམ་གྱི་ཞྭ་ཡི་རྣམ་བཤད་མང་དུ་ཡོད་པའི་ཡིག་རྙིང་ཁག་ཏུའང་“ཞྭ་དཀར་གཡུང་དྲུང་བོན”ཞེས་ཡང་ཡང་བྱུང་པས་ཞྭ་འདི་བོན་གྱི་ཞྭ་ཞིག་ཡིན་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་པ་རྟོགས། དྲན་པ་ནམ་མཁའི་《ཞྭ་བཤད་པི་ཝང་དྲུག་འགྱུར》ཏུ། “སྔོན་ཚེ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱིས། རྒྱུ་ཡི་བོན་བཞི་སྤྱོད་པ་ལ། བཀའ་རྟགས་ཞྭ་འདིས་བསྟན་པ་བཞག ཞྭ་ལ་ཐུགས་རྗེས་བྱིན་གྱིས་རླབས། ཞྭ་དཀར་གང་འོད་འབར་བ་གྲགས།”[5]ཞེས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པའི་ཐོག་མའི་ཞྭ་དེ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱིས་ལུང་གིས་ཟིན་ཞིང་། དེའི་མཚན་ལ་“ཞྭ་དཀར་གང་འོད་འབར་བ”ཞེས་མཚན་གྱི་ཐོག་མ་དེ་ནས་བྱུང་བ་གསལ། ཕྱིས་སུ་ཞྭ་དེའི་མིང་དང་བཟོ་སྟངས་ཀྱི་ཆ་ལ་འགྱུར་བ་མང་པོ་བྱུང་། དཔེར་ན་སྲིད་ཞྭ་བཀྲ་ཤིས་འབར་བ་དང་ཞྭ་ཆུང་དྲེག་པ་དབང་བསྡུས། སྔགས་ཞྭ་བདུད་འདུལ་དཀར་པོ། མཁས་ཞྭ་དཀར་པོ་རྩེ་རྒྱལ་སོགས་རིགས་མང་དུ་བསྒྲངས་ཤིང་། སྔགས་ཞྭའི་སྐོར་ལའང་གར་རྨོགཔྲོག་ཞུ། ཁྱུང་ལྡིང་མ། དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ། སྟག་ཞུ། གཤེན་ཞུ་སོགས་ཡོད། དྲན་པའི་《ཞྭ་བཤད》དུ་“དེ་ནས་རྔམ་པ་ལྕེ་རིང་གིས། །མཁས་པའི་སྒྲ་ཚད་བརྩོད་དང་བསྣམས། །མཁས་ཞྭ་དཀར་པོ་རྩེ་རྒྱལ་གྲགས། །དེ་ནས་བླ་ཆེན་དྲན་པ་ངས། །འབུམ་ཆེན་ནམ་མཁའ་མཐོང་གསལ་གྱིས་། །བཀའ་ལུང་གཏན་ལ་ཕབ་ཅིང་གྱོན། །མ་འོང་འགྲོ་ལ་བསྟན་པ་བཞག །ཞྭ་དཀར་རྒྱལ་མཚན་མངོན་གསལ་གྲགས། །”[6]ཞེས་ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་སོགས་ད་ལྟ་ངོས་འཛིན་དཀའ་བའི་ཞྭ་རིགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་དར་ཚུལ་བསྟན་ལ། འགའ་ཤས་ནི་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་དང་མི་མཐུན་པར་ཁ་འཛུགས་སུ་བྱས་པས། བོད་གནའ་རབས་དང་ལྷག་ཏུ་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བོན་རྣམས་ཀྱིས་ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་དང་། ཁ་འཛུགས་སུ་བྱས་པའི་ཞྭ་རྩེ་རིང་ངམ་ཏོག་མཐོན་པོར་བཟོས་པའི་ཞྭའི་རིགས་གྱོན་སྲོལ་ཡོད་པ་རྟོགས། དཔེར་ན་ཏུན་ཧོང་གི་ལྡེབས་རིས་ཁྲོད་ཀྱི་བོད་སྔ་རབས་ཀྱི་གྱོན་ཆས་དང་ཡུལ་སྲོལ་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་འབྲས་སྔ་མ་རུ།[7] བྲག་ཕུག་ཨང་159དང་351པ། ཨང་135པ་བཅས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ། “རྒྱལ་བློན་རྣམས་ཀྱིས་ལ་ཐོད་(པར་རིས་3ལ་གཟིགས)རྩེ་རིང་མནབས་ཤིང་། འབངས་ཕལ་བས་ཀྱང་ལ་ཐོད་རྩེ་ཐུང་བུམ་རིལ་དུ་མནབས་པས། ལ་ཐོད་ཀྱི་རྩེ་མོའི་རིང་ཐུང་གིས་གྲལ་རིམ་གྱི་དབྱེ་བ་མཚོན།”[8]ཞེས་ཞྭ་མོ་རྩེ་རིང་གྱོན་པ་ནི་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་འཁྲུལ་མེད་ཅིག་ཏུ་འཁུམས། གཞན་ཡང་སྐུ་གཤེན་ཚོས་ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་ཁ་འཛུགས་སུ་བྱས་ཏེ་གྱོན་པ་ནི་བོན་གྱི་བསྟན་པ་རྒྱས་པའི་མཚོན་རྟགས་སམ་ཁྱུང་རུའི་མཚོན་དོན་དུའང་བཤད། ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་སོགས་རྩེ་མོ་མཐོན་པོར་བཟོ་བ་དེ་དང་འདྲ་བར། བཙན་པོའི་དུས་སུ་ཞྭ་རྩེར་སྒྲོ་བསྟོད་པའི་སྲོལ་འདུག་སྟེ། དེའང་རྒོད་སྒྲོ་བསྟོད་པ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་ཅིང་། དཔའ་བོ་དང་བྱས་རྗེས་ཅན་ལ་གཟེངས་བསྟོད་དང་དབང་ཐོབ་ཀྱི་རྟགས་སུ་བྱེད། མུ་ཁྲི་བཙན་པོས་བོན་ལ་ཆེ་བ་གནང་དུས་“སྐུ་ལ་གཙིགས་བྱིན་པ་དབུ་སྐྲ་སིལ་མ་རྩེ་རྒྱལ་གཅོད་དང་གཏུབ་ཏུ་མེད། དབུ་ལ་དར་དཀར་པོའི་འགྱིང་ཐོད་ལ་བྱ་རྒྱལ་རྒོད་ཀྱི་ལྡེམ་ཕོད་འཛུགས་པ”[9]ཞེས་བྱུང་པས་ཏོག་དེ་སྒྲོ་ཡིན་པར་བསམ་ཞིང་། སྟག་གཟིག་གི་པགས་པས་བརྒྱན་ཏེ་དྲག་པོའི་ཚུལ་འཛིན་པ་ཡིན། ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ལྡེབས་སུའང་བོད་དམག་ལུས་ལ་གོ་མཚོན་ཐོགས་ཤིང་དབུ་རྨོག་ལ་སྒྲོ་བསྟད་པ་(པར་རིས་4ལ་གཟིགས)མཐོང་དུ་ཡོད་ཅིང་། རྗེ་བཙུན་མི་ལའི་རྣམ་མགུར་དུའང་“ལྡེམ་བྱ་རྒྱལ་རྒོད་ཀྱི་འཕྲུ་ཏོ་བཙུགས”[10]ཞེས་དང་། ཡང་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐབས་སུ་“རྒོད་ཀྱི་ལྡེམ་འཕྲུ་ཅན་དངོས་གྲུབ་རྒྱལ་མཚན”[11]ཞེས་པའི་རྙིང་མའི་བླ་མ་དབུ་ཞྭར་རྒོད་ཀྱི་ལྡེམ་འཕྲུ་བཏགས་པ་བྱོན་མྱོང་། གཞན་ད་ལྟ་འབྲུག་བལ་དང་གློད་པའི་བོད་པའི་སྐྱེས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཞྭའི་སྟེང་རྒོད་སྒྲོ་འཛུགས་ཏེ། “བོད་ལྗོངས་ལྷོ་ཁ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གི་གློད་པའི་མོ་བ་དག་གིས་མོ་རྩིས་བྱེད་དུས་ལུས་ལ་སྟག་ཆས་སྤྲས་ཤིང་། སྟག་ཞུ་གྱོན་ལ་སྟེང་དུ་རྒོད་སྒྲོ་བཙུགས་ཏེ་སྒྲོ་མང་པོ་དར་སྐུད་དམར་པོ་དང་སྔོན་པོ། སེར་པོས་བརྒྱུས་རྗེས་ཐུར་དུ་འཕྱངས་ཏེ་གྱོན”[12]ཞེས་སྔར་རྒོད་སྒྲོ་བསྟོད་པའི་སྲོལ་དེ་ད་དུང་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་པ་གསལ། དེར་བརྟེན་དཀར་མོའི་རྩེ་རྒྱལ་ཀྱི་རྩེ་མོར་དང་པོ་སྒྲོ་བསྟོད་པའང་སྲིད་དེ། རྩེ་མོ་ཁ་དོག་སྣ་ལྔར་བྱེད་པ་དེ་རྒོད་སྒྲོའི་ཚབ་མཚོན་ཡིན་ཡང་སྲིད།

　　༢ དཔོན་གྱི་ཞྭ་ནག

　　ཞྭ་ནག་ནི་བན་བོན་དཔོན་སྔགས་ཀུན་གྱིས་འཆམ་སྟེག་སྐབས་དང་གཏོར་རྒྱག་གི་དུས་སུ་མནབས་པའི་དབུ་ཞྭ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལ། བོད་བཙན་པོའི་དུས་ནས་བཟུང་ཞྭ་འདི་ཡོད་པར་མཐོང་། བསམ་ཡས་ལྡེབས་རིས་དང་བྲག་ཡེར་པའི་ལྡེབས་རིས་སུ་སྔགས་འཆང་ཕུར་ཐོགས་ཞྭ་ནག་(པར་རིས་5ལ་གཟིགས) མནབས་པ་འཁོད་ཅིང་། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱི་སྐུ་འདྲའི་ཆ་བྱད་དུའང་འཆམ་ལྭ་དང་ཞྭ་ནག་སོགས་མནབས་པ་མ་ཟད། ཕོ་ཏ་ལའི་ལྡེབས་རིས་སུའང་དེ་འདྲའི་རི་མོ་འཁོད་ཡོད། ཞྭ་དེའི་རྒྱུ་ནི་ཤིང་གིས་བཟོས་ཤིང་མདོག་ནག་པོ་འདབས་ཆེ་ཞིང་གོར་བའི་མདུན་ཀླད་དུ་གཏོར་གཟུགས་ཟུར་གསུམ་ཅན་རྩེ་མོ་གདོང་ཐོད་དུ་གཏད་པ་མདོག་དམར་པོར་བྱས་ཤིང་། འདབས་གོར་དུ་ཐོད་སྐམ་གྱིས་བརྒྱན་ཞིང་ཁ་གྲངས་ཅི་རིགས་སུ་ཡོད། འདབས་གོར་གྱི་འོག་ཏུ་རས་ནག་པོའི་གདོང་ཁེབས་ཤིག་བཏགས་པས་རྒྱུན་པར་ཞྭ་ནག་(པར་རིས་6ལ་གཟིགས)གྱོན་པ་པོའི་གདོང་གསལ་བོ་མི་མཐོང་། ཞྭ་དེའི་དཀྱིལ་ཀླད་དུ་ཁྲོ་བོའི་དབུ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་མདོག་ནག་པོའམ་ལྗང་ནག་ཏུ་བྱེད་ཅིང་། ཁྲོ་བོ་དེ་ཞལ་གཅིག་སྤྱན་གསུམ། རྣ་ཆས་བརྒྱན་པ། སྟེང་དུ་སྲོག་ཤིང་བཙུགས་ཡོད་ལ་སྲོག་ཤིང་གི་རྩེར་ཐོད་སྐམ་སྤྲད་ཡོད། སྲོག་ཤིང་ནི་དར་ཚོན་གྱིས་བཏུམས་ནས་མི་མཐོང་བར་བྱས། དར་ཚོན་དག་རྒྱབ་དུ་གཡང་ཤམ་གྱིས་ཕྱི་རྟིང་བར་དུ་འཕྱངས་ཤིང་། སྟེང་དུ་རྡོ་རྗེ་རྩེ་ལྔ་ཅན་ནམ་ཡང་ན་རལ་གྲི་དྲང་མོར་སྲོག་ཤིང་དང་མཐུད་ནས་བཙུགས་ཡོད། གཞོགས་གཉིས་སུ་ཞྭ་མོའི་འདབས་དང་རེག་མ་རེག་གང་རུང་གིས་མེ་ཆེན་པོ་འབར་བ་རྒྱུ་ལྕགས་ཀྱིས་བཟོས་པ་མདོག་དམར་པོ་ཤས་ཆེ་བར་འདུག གཞོགས་གཉིས་ཀྱི་མེ་དེ་ཐོད་སྐམ་གྱི་རྣ་བ་དང་སྦྲེལ་ཏེ་དམ་པོར་བྱས་ཤིང་། དབུས་སུ་མེ་ནོར་བུའི་གཟུགས་ཅན་དཀྱིལ་དུ་གཡུང་དྲུང་གི་རྟགས་སམ་གང་རུང་གིས་མཚན་ཅིང་བརྒྱན་པས་མཐའ་གཉིས་དང་དཀྱིལ་གྱི་མེ་ཡི་རྣམ་པ་ནི་རྩེ་གསུམ་དུ་བྱས་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཞྭ་ནག་ནི་འཆམ་དང་གཏོར་རྒྱག་གི་སྐབས་སུ་རྒྱུན་པར་བསྣམས་ལ། སྒྲུབ་མཆོད་སྐབས་སུ་གཡུང་དྲུང་སློབ་དཔོན་གཅིག་གིས་ཆོ་གར་བདག་འཛིན་བྱེད་ཅིང་། ཁོང་གིས་གཏོར་རྒྱག་གི་འགན་གཙོར་བཞེས་ཏེ་བསྟན་པའི་བཀའ་སྲུང་དག་ལ་དགྲ་བཟློག་གི་བཀའ་བསྒོ་ངག་བཅོལ་བྱེད་པ་ཡིན། ཞྭ་ནག་ནི་རྒན་པོ་དོམ་ཞུ་ཅན་ལས་རིམ་པ་དམའ་བས་འཆམ་སྟེག་དུས་དོམ་ཞུའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཤིང་། དེ་ནི་མཚམས་བསྙེན་ལ་མཐར་ཕྱིན་པའི་དཔོན་ཁོ་ནས་གྱོན་པ་ཞིག་ཡིན།

　　༣ དཔོན་གྱི་དོམ་ཞུ།

　　《སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང》དུ་མུ་ཁྲི་བཙན་པོས་སྐུ་གཤེན་ཚོར་ཆེ་བའི་རྟགས་སུ་“གཡག་ཞུ”སྤྲོད་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་བསྟན་བཅོས་《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》དུའང་བཙན་པོས་བཀས་བཅད་པའི་ཁོད་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་ཏུ་“དཔའ་བོའི་རྐྱེན་དུ་གུང་དང་སྡར་མའི་རྐྱེན་དུ་ཝ་ཞུ”སྤྲོད་པ་ཡིན། ལྷག་ཏུ་ཏུན་ཧོང་གི་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་PT.1287ཁྲོད། སྲོང་བཙན་གྱི་གཅུང་མོ་སད་མ་ཀར་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་པོ་ལི་མིག་རྒྱར་བཙུན་མོར་གཤེགས་ཀྱང་། རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་མས་བུ་སྲིད་མ་མཛད་པར་བཞུགས་ཤིང་དྲུང་དུ་ཕོ་ཉ་མངགས་པ་ལ་ཕྱིར་ཕྱག་རྟེན་གྱི་ཚུལ་དུ། གཡག་ཞུ་ཅིག་གི་ནང་དུ་གཡུ་རྙིང་བཟང་པོ་སུམ་ཅུས་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་སྟེ་བསྐུར་བ་ལས་བཀའ་ལན་ཡི་གེ་ཅི་ཡང་མ་བསྩལ་ཅིང་མགུར་ལན་གནང་པ་འདི་ལྟ་སྟེ། “ཕྱག་རྟེན་གནང་བ་འདི་མཆིས་ཞེས་བཙན་པོར་ཕུལ་བ་ལས། བཙན་པོས་དགོངས་དགོངས་པ་ལས་ཕྱག་རྟེན་གྱི་དོན་ནི། ལི་མིག་རྒྱར་རྒོལ་ཕོད་ན་གཡུ་འདི་རྒྱན་དུ་ཐོགས་ཤིག རྒོལ་མ་ཕོད་ན་བུད་མེད་དང་འདྲ་བས་ཞུ་འདི་གྱོན་ཅིག་ཅེས་པ་ཡིན་པ་མཐར་རྗེ་བློན་གྲོས་བྱས་ཏེ་ལི་མིག་རྒྱ་བརླག་གོ”[13]ཞེས་པའི་གཏམ་དུམ་བུ་འདི་ལས་“གཡག་ཞུ”ནི་“གཡག་ཞྭ”སྟེ། དཔའ་བོའི་རྟགས་སུ་གཡག་གི་མགོ་ལྤགས་ཀྱི་ཞྭ་མོ་ཞིག་སྤྲོད་པ་ཡིན་ནམ་སྙམ། དེ་ནི་སྐབས་དེ་ཤེད་དུ་བོད་རིགས་སྐྱེས་པའི་རྒྱན་ཆ་འཁྲུལ་མེད་ཅིག་ཡིན་པ་གང་ཞིག་དེས་ཕོའི་མཛངས་པའི་ལས་ཐབས་མཚོན་པ་ཡིན། དེར་བརྟེན་“ཞུ”ནི་“ཞྭ”ཡི་བརྡ་རྙིང་ཡིན་ལ། སྔོན་གྱི་ཡིག་རྙིང་དག་ན་གསུངས་པའི་དོམ་ཞུ་དང་གཡག་ཞུ། ཝ་ཞུ། སྟག་ཞུ་སོགས་ཀྱང་དོན་ལ་རི་དྭགས་གཅན་གཟན་དེ་དག་གི་པགས་པས་བཟོས་བའི་ཞྭའམ་མགོ་ལྤགས་ཀྱི་ཞྭ་སྟེ་དཔའ་བའི་ཆེ་རྟགས་མཚོན་བྱེད་ཡིན།

　　དོམ་ཞུ་ནི་ལོ་ན་རྒན་པའི་དཔོན་གྱིས་ཐོད་མདུན་དུ་ལེབ་མོར་གྱོན་ཞིང་། ཞྭ་དེ་དང་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་རིང་ནས་བཟུང་ཡོད་དེ་“དེར་བོན་པོ་རྣམས་ནི་མཐའི་ལྷོ་བལ་ལ་འགྲོ་བར་ཆས། སྔར་གྱི་རྒྱལ་གཤེན་ཆས་རྣམས་བསྒྱུར། དབུ་ལ་དོམ་ཞུ་དོམ་ར་རེ་གྱོན། སྐུ་ལ་དུག་སོ་རྩི་བེར་ཅན་རེ་མནབས།”[14]ཞེས་སྔར་དོམ་ཞུ་གྱོན་པ་དེ་གཤེན་པོ་དག་གི་ཆས་མིན་པ་ལྟར་སྣང་མོད། དོན་ལ་གཅན་གཟན་དྲག་པོའི་པགས་པ་དང་མཆེ་སྡེར་ནི་ཁོང་ཅག་གི་ཆ་ལུགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན་ད་ལྟ་རེབ་གོང་ས་ཆར་དཔོན་གྱིས་ས་འདུལ་གྱི་སྐབས་སུ་རལ་བར་ལྒང་གི་སྤུ་རྣོན་པོ་འཛུགས་ཤིང་། དེ་ནི་ཀླུ་གཉན་བཙན་གསུམ་སོགས་ས་དགྲའི་གནོད་པ་འགོག་ཆེད་ཡིན། དོམ་ཞུའི་པགས་པ་དེ་དོམ་གྱི་བྲང་ཁའི་པགས་པ་གྲུ་བཞིར་བྲེས་ཤིང་། སྤུ་ཁ་ཐུར་དུ་བསྐོར་ནས་ཞྭ་ཐོག་ཏུ་བཙེམ་སྟེ་སྟེང་རྩེ་མོར་བྱེད་ལ། ལྤགས་པའི་མཐའ་སྐོར་ལྕགས་རིའི་མདོག་དམར་པོས་བརྒྱན་པ་མེ་ཡི་རྟགས་སུ་བྱེད། དོམ་ཞུའི་དཀྱིལ་དུ་ཉི་ཟླའི་དབྱིབས་དོད་དུ་མེ་ལོང་དང་ཕག་རྒོད་ཀྱི་མཆེ་བ་བཙེམ་སྲོལ་ཡོད།(པར་རིས་7ལ་གཟིགས) དོམ་ཞུ་ནི་དབལ་གསས་ཁྱུང་ནག་གི་ཚུལ་དུ་བྱས་པ་ཡིན་པར་སྨྲ་བའང་ཡོད་པས་དེར་གཞིགས་ན་བཟོ་སྟངས་དེའང་ཁྱུང་གི་རྣམ་པ་དང་འདྲ་བར་སྣང་ངོ་། །

གཉིས་པ། རེབ་གོང་བོན་མང་གི་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས་སྐོར།

　　རེབ་གོང་ཡུལ་དུ་རབ་བྱུང་པ་ལས་ཆོས་བྱེད་མི་སྣ་རིགས་ཤིག་བདོག་པ་ནི་དཔོན་གྱི་ཚོགས་པ་སྟེ། དུས་རྒྱུན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཁོང་ཅག་ཁྱིམ་པ་ཡིན་ཞིང་། ཞིང་འབྲོག་ཁུལ་གྱི་རྒྱུན་ལྡན་འཚོ་བའི་ཐོན་སྐྱེད་པའང་ཡིན། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་གསས་ཁང་དུ་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་བ་མ་ཟད། ཡུལ་མིའི་ཁྱིམ་ཚང་དུ་སྲུང་ཟློག་བཙུགས་ཏེ་གདོན་བགེགས་བསྐྲོད་པའི་ཆོ་གའང་སྤེལ་བར་བྱེད། ལྷག་པར་དུ་ཉམ་ཐག་གི་ནད་པར་སྔགས་བཅོས་བྱེད་ལ། མིའི་འདས་མཆོད་ཀྱི་སྐབས་སུ་གཤིན་པོའི་འཆི་རྟགས་སྒྲུབ་པ་དང་གཤིན་སྐར་ལ་བརྟག་པ། གཤིན་ལས་སོགས་ཀྱི་ལས་ཀྱང་བྱེད། དུས་ཆེན་ཁྱད་པར་བའི་སྐབས་སུ་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བོན་ལུགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས་མནབས་ནས་གསས་ཁང་དུ་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་བས། དེའི་སྐབས་ཁོང་ཅག་གི་ཆ་བྱད་ལས་སྔོན་གྱི་བཙན་པོའི་སྐུ་གཤེན་དག་གི་སྣང་བརྙན་གསལ་བོར་མཐོང་ཐུབ། འདིར་གཏེར་བཏོན་གྱི་ཡིག་ཆ་དག་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་སྔོན་གྱི་སྐུ་གཤེན་དང་ད་ལྟའི་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་འཕོ་འགྱུར་སྐོར་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་ན།

གཅིག སྔོན་གྱི་སྐུ་གཤེན་ཚོའི་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས།

　　བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ནི་ཐུབ་བསྟན་བོད་དུ་མ་དར་གོང་གི་གདོད་མའི་ཤེས་རིག་གི་རྒྱུན་ཉག་ཅིག་ཡིན་པས་བོད་མིའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་དང་བསམ་གཞིགས་བྱེད་སྟངས། མཛེས་དཔྱོད་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དང་འགྲོ་འདུག་ཉལ་འཆག་སོགས་མཚོན། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་སྟག་གི་རིག་གནས་ཀྱི་རྗེས་ཤུལ་མང་པོའང་སྔ་རབས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་དང་གསེས་ཁང་སོགས་སུ་མང་དུ་མཐོང་ལ། སྟག་དེ་དང་པོ་དགྲ་ལྷའི་མཚོན་རྟགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་སྣང་སྟེ། བོན་གྱི་འབྱུང་བའི་བསམ་བློ་ལས་རླུང་རྟ་བྱུང་ཞིང་། “རླུང་གི་ཁམས་དེ་ཤིང་གིས་མཚོན་པ་ལྟར་འདིར་ཡང་འབྱུང་བ་ཤིང་གིས་རླུང་མཚོན་ལ། རླུང་ངམ་ཤིང་ནགས་ཀྱི་ཀློང་དུ་གནས་འཆའ་ཞིང་གཡོ་བ་ཅན་གྱི་སྲོག་གི་ནུས་པ་དང་ལྡན་པ་ནི་སྟག་ཡིན་སྟབས། འབྱུང་བ་རླུང་ཁམས་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་སུ་སྟག་བཀོད་པ་ཡིན།”[15]ཞེས་གདོད་མའི་བོན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་རླུང་རྟའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྟག་ནི་སྟོབས་ཤུགས་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཡིན། བོད་མི་རྣམས་གཡང་གཟར་དང་རི་ཉག་མཐོན་པོར་བགྲོད་དུས་རླུང་རྟ་གཏོར་ཞིང་ལྷ་རྒྱལ་འཐེན་ཞིང་། དེ་ནི་བར་ཆད་བཟློག་ཕྱིར་མི་མངོན་པའི་སྟོབས་ཤུགས་ཤིག་ལ་རེ་བ་སྟེ་དོན་ལ་དགྲ་ལྷར་གསོལ་བ་ཡིན། གླིང་གེ་སར་གྱིས་ཀྱང་དགྲ་ལྷ་གཉན་སྟག་དམར་པོར་གསོལ་བ་སོགས་ལས་རླུང་རྟ་དང་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྟག་དེ་དགྲ་འདུལ་གཉེན་སྐྱོང་གི་གྲོགས་སུ་གྱུར་བའི་མཚོན་བྱེད་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་འཁུམས། རླུང་རྟའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྟག་དེ་སྟོབས་ཤུགས་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་ནས་རིམ་བཞིན་ལས་རིགས་ཀྱི་ལྷ་སྟེ་དགྲ་ལྷར་གྱུར་བ་ནི་བོན་གྱི་རིག་གནས་འཐུས་ཚང་ཅན་ཏུ་གྱུར་བས་ཡིན་ལ། དེ་ལྟར་རིམ་བཞིན་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས་བྱུང་པའང་དོན་སྙིང་གལ་ཆེན་ལྡན།

　　སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས་དང་ཡོ་བྱད་རྣམས་དང་པོ་བོན་གྱི་རིག་གནས་ཁྲོད་བྱུང་ཞིང་། དེ་ཡིས་དགྲ་ལྷ་དང་གནས་བདག ཡུལ་ལྷ་ཆེ་གེ་མོའི་ཟིལ་ཤུགས་མཚོན་པས། བོད་མིས་སྣང་ངོར་ཆས་དེ་མཆོག་དུ་འཛིན་པ་ཡིན། བོན་གྱི་དགྲ་ལྷ་དང་ཡི་དམ་གྱི་ལྷ་ཚོགས་ཁྲོད་དུ་ལུས་ལ་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་སྨད་གཡོགས་མནབས་པ་མང་ཞིང་། བཙན་པོའི་དུས་སུ་སྐུ་གཤེན་དག་གིས་མོ་རྩིས་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཆབ་སྲིད་སྐྱོང་བར་རམ་འདེགས་བྱས་པས་ཁོང་ཅག་ལ་ཆེ་བའི་གཟེངས་རྟགས་སུ་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་ཆས་གནང་བའི་སྲོལ་བྱུང་། བར་གྱི་བཙན་ལྔར་གྲགས་པའི་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ཐོག་རྗེ་བཙན་རིང་ལ་ཞང་ཞུང་ནས་བོན་གཤེན་མང་པོ་གདན་དྲངས་ཤིང་བསྟན་པ་སྤེལ་ཙ་ན། མོན་གྱི་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ལ་འཚེ་བ་བྱས་པས་བོན་གཤེན་དག་གིས་མཐུ་བཏང་སྟེ་གནོད་པ་བཟློགས། “གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་རྒྱུད་འབུམ་ལས། དེ་ནས་དཔོན་(མོན)ལ་དམག་གྲངས་(དྲངས)པས། ཞང་ཞུང་བཙོ་ཆེན་ཐོག་འབེབས་ཀྱིས། བཙོ་འཕངས་ཏེ་མོན་བཏུལ་བས་ཆེ་རྟགས་སུ་སྟག་གཟིག་སྲམ་གསུམ་གྱི་ཐུལ་བ་ཕུལ། མངར་གསུམ་འགུར་(མགུལ)དུ་དྲངས་པས། བོན་པོའི་སྐུ་ལ་སྟག་སློག་གོན་པའང་དེ་ལྟར་ལགས་སོ། །”[16]ཞེས་རྒྱལ་པོས་བོན་གཤེན་རྣམས་ལ་སྟག་ཆས་སྤྲོད་པའི་ལམ་ལུགས་བྱུང་ཞིང་། དེ་ཡིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཁྱད་དབང་ངེས་ཅན་མཚོན་པ་མ་ཟད་རིག་གནས་མཚོན་དོན་ཡང་རྒྱ་ཆེར་ལྡན།

གཉིས། དཔའ་བོའི་ཆེ་རྟགས་མཚོན་པའི་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས།

　　བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སུ་ནང་ཁུལ་དུ་སྲིད་དབང་གཅིག་གྱུར་དང་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་རྒྱལ་ཁམས་རྒྱ་བསྐྱེད་པའི་དགོས་དབང་གིས་དམག་དཔུང་གསར་འཛུགས་བྱས་ཤིང་། དཔའ་དམག་ལ་གོང་བཀུར་དང་དམག་མི་འཇོན་ནུས་ཅན་གསོ་སྐྱོང་བྱས། གཞོན་པར་གཙིགས་ཆེན་གྱིས་དམག་ལ་སྐུལ་ཅིང་དམག་ཏུ་ཤི་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན། སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ་སྔར་གྱི་སྐུ་གཤེན་དག་ལ་སྟག་ཆས་སྤྲོད་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་རིམ་བཞིན་བསྒྱུར་ནས་མི་དཔའ་མཛངས་ཅན་ནམ། དམག་འཁྲུག་ཁྲོད་བྱས་རྗེས་ཆེ་བ་དག་ལ་གནང་པ་ཁྲིམས་ལུགས་སུ་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཤིང་། “མི་དེ་དག་གྲོངས་པའི་རྗེས་སུ་དུར་བྱང་གི་སྟེང་དུའང་སྟག་གི་རི་མོ་བྲིས་ཏེ་མི་རབས་ནས་མི་རབས་སུ་གཟི་བརྗིད་མཚོན་པར་བྱེད།”[17]བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚངས་སུ་དཔའ་བོར་སྟག་གམ་གཡུལ་དུ་ཆས་པ་ལ་དཔའ་བོ་སྟག་ལྟར་ཆས་པ་ལྟ་བུའི་ཞིབ་བརྗོད་བྱས་ཡོད་ལ། སྲོང་བཙན་གྱིས་བཟོས་པའི་ཁོད་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་གི་ཁྲིམས་ལུགས་སུ། བཀའ་གྲོས་ཆེན་པོ་དྲུག་དང་ཡིག་ཚངས་དྲུག བཀའི་ཕྱག་རྒྱ་དྲུག རྐྱེན་དྲུག དཔའ་མཚན་དྲུག་དང་ཁྲིམས་ཡིག་དྲུག་བཅས་ཡོད་ཅིང་། ཕྱག་རྒྱ་དྲུག་གི་ཁོངས་སུ་“སྟག་སློག་མཛངས་རྟགས་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ”ཞེས་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་སློག་པ་ཞིག་དཔའ་མཛངས་ཅན་ལ་གནང་པའི་ཆས་སུ་མཐོང་། གཞན་ཡང་དཔའ་མཚན་དྲུག་ཏུ་“སྟག་སྟོད་སྟག་སྨད་གཉིས་ཟེར་(གཟར)ཆེན་ཟེར་(གཟར)ཆུང་གཉིས་གམ་རས་སྟག་སློག་དང་དྲུག”[18]ཅེས་སྟག་ཆས་གྱི་སྟོད་གཡོགས་སྨད་གཡོགས་དང་རས་གདན་སློག་པ་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་མི་རང་ག་བ་ཞིག་གི་ཆས་སུ་མི་རུང་པར་དཔའ་བོ་དང་བྱས་རྗེ་ཅན་ལ་སྤྲོད་པ་ཡིན།

　　དེ་ཡང་སྟག་སྟོད་སྟག་སྨད་གཉིས་ལ་མཚོན་ན། ཨ་ལག་དུང་དཀར་ལགས་ཀྱིས་“སྟག་སྟོད་ནི་སྟག་པགས་ཀྱི་རྒྱབ་བསྙེས་དང་། སྟག་སྨད་ནི་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་རས་གདན”[19]ཡིན་པར་གསུངས་ཤིང་། Rolf Stein ལགས་ཀྱིས་“སྟག་སྟོད་ནི་སྟག་ལྤགས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་སྟོད་ལྭ་དང་། སྟག་སྨད་ནི་སྟག་ལྤགས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་སྨད་གཡོགས”[20]ཤིག་ལ་གོ འགྲེལ་བཤད་འདིའི་རིགས་ད་ལྟ་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་དམག་སྲིད་སྒྲིག་གཞིའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་གཏན་ཆགས་སུ་གྱུར་ཡོད། གཞན་ཡང་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་Pel. Tib.1196R དུ་“སྟག་ཡིག”ཅེས་པའི་ཆེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱང་བྱུང་པས། དེ་ནི་བཙན་པོའི་དུས་སུ་དམག་དོན་ངོ་འཕྲལ་གནང་བའི་བྱ་དགའི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། ཡིག་ཚང་དང་དཔའ་མཚན་ལམ་ལུགས་གཞི་གཅིག་ཏུ་འདུས་པས་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་པར་འདོད། སྤྱི་ལོ་787ནས་848བར་བོད་ཀྱིས་ཤ་ཅུའི་ས་ཁུལ་ལ་དབང་བསྒྱུར་དུས། བྲག་ཕུག་མང་དུ་བརྐོས་ཤིང་ལྷ་སྐུ་དང་བཙན་པོའི་སྐུ་བརྙན་ལྡེབས་རིས་སོགས་ཀྱང་མང་དུ་བཞེངས། བྲག་ཕུག་ཨང་159པར་“བོད་ཀྱི་བཙན་པོས་སངས་རྒྱས་ལ་ཕྱག་བྱ་བ” (པར་རིས་3ལ་གཟིགས)ཞེས་པའི་ལྡེབས་རིས་ཁྲོད། བཙན་པོའི་རྗེས་ཀྱི་མི་དང་པོ་དེ་བུད་མེད་ཅིག་ཡིན་ལ། དེའི་རྗེས་སུ་བློན་པོ་གསུམ་གྲལ་དུ་ལྟར་བའི་དང་པོས་ཕྱག་ཏུ་མེ་ཏོག་གི་རྟེན་སྡེར་ཐོགས་པ་དང་། ལུས་སྟོད་ལ་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་སྟོད་གོས་འོག་ཕྱུ་བ་མདོག་ནག་གྱོན་ཞིང་། ལུས་སྨད་དུ་གུང་ངམ་གཟིག་ལྤགས་ཀྱི་སྨད་ཤམ་ཕྱེད་མ་ཞིག་མནབས་ཡོད། ཡང་མཁས་པ་ལྡེའུ་དང་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་པའི་ཆོས་འབྱུང་དུ་དཔའ་མཚན་དྲུག་ཏུ་“སྟག་སླག”ཅེས་འཁོད་ཅིང་།ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་Pel.Tib.1283-2རུ་“སླག་པ་ཡར་བཟངས་གཆིག”ཅེས་བྱུང་པས་སློག་པ་གྱོན་པའི་སྲོལ་ཡང་བཙན་པོའི་དུས་སུ་ཡོད་པ་རྟོགས། “སྟག་སློག་དེ་ལའང་དཔའ་བོའི་བྱས་རྗེས་ཀྱི་རིམ་པ་ལྟར་གསུམ་དུ་དབྱེ་སྟེ། རིམ་པ་དང་པོའི་དཔའ་མཚན་ལ་སྟག་སློག་ཧྲིལ་པོ་གཅིག་དང་། དེའི་འོག་མར་ཕུ་དུང་མེད་པའི་སྟག་སློག་གནང་བ། དེའི་ཡང་འོག་མར་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གོང་དཀྲིས་གཅིག་བཅས་གནང་སྲོལ་ཡོད།”[21]ཅེས་བཙན་པོའི་དུས་སུ་དཔའ་བོས་སྟག་ལྤགས་ཧྲིལ་བོར་མནབས་སྲོལ་ཡང་ཡོད་དེ། ད་ལྟའི་ཡུ་ལིན་ཕུག་པ་ཨང་15པའི་ལྡེབས་རིས་(པར་རིས་8ལ་གཟིགས)སུ་རྒྱལ་ཆེན་གྱི་འཁྲིས་སུ་སྟག་སློག་གསོལ་བའི་གྱད་མི་ཞིག་ཡོད་ཅིང་། སྟག་སློག་ལ་མགོ་དང་སུག་བཞི། རྔ་མ་བཅས་ཀྱང་ཡོད། དེ་དང་ཆ་འདྲ་བར་མོ་ཀོ་ཁུའུ་བྲག་ཕུག་205པ་(པར་རིས་9ལ་གཟིགས)དང་། ཡུ་ལིན་ཕུག་པ་25པ། སན་ཞི་ཞིང་ཆེན་ལོ་རྒྱུས་དངོས་མང་བཤམས་སྟོན་ཁང་དུ་ཉར་བའི་སྟག་ཞུ་གྱོན་པའི་གྱད་མི་སོགས་ཀྱི་(པར་རིས་10དང་11ལ་གཟིགས)སྣང་བརྙན་ཁྲོད་དཔའ་བོས་སྟག་སློག་དང་སྟག་ཞུ་མནབས་པའང་ཤིན་ཏུ་མང་བས། སྐབས་དེར་སྟག་གི་ཆས་གོས་ནི་ཧ་ཅང་དར་ཁྱབ་ཆེ་བ་མ་ཟད། དཔའ་མཚན་གྱི་མཚོན་རྟགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ། བཙན་པོའི་དུས་སུ་སྟག་ཆས་ཆ་ཚང་གྱོན་པ་འདི་ནི་དཔའ་བོའི་རིམ་པ་མཐོ་གྲས་ཡིན་ལ། “གཡུལ་དུ་དཔའ་བར་སྟག་སླག་དང་སྟག་སྟོད། སྟག་ཞུ་བཅས་གཟིགས་བཟོས་སུ་སྤྲོད་པའི་ལུགས་སྲོལ་འདི་དུས་ཕྱིས་དཔོན་སྣའི་གྲལ་ཐབས་འབྱེད་བྱེད་དཔོན་ལྭ་གྱུར་བ་དང་། མི་དྲག་དང་དམངས་ཕལ་བས་སྟག་སླག་དང་སྟག་སྟོད། སྟག་སྨད། སྟག་ཞུ་བཅས་གྱོན་མི་ཆོག་ཀྱང་། སྟག་ལྤགས་ཀྱིས་གོང་བའམ་དེའི་མཐའ་བརྒྱན་རུང་བར་བཤད།”[22]ཅེས་གང་ལྟར་བཙན་པོའི་དུས་སུ་“དཔའ་བོའི་རྐྱེན་དུ་གུང་དང་སྟག་ཆས”སྤྲོད་པ་སོགས་དམག་འཁྲུག་ལ་བྱས་རྗེས་ཆེ་བའི་བློན་དམག་དག་ལ་གཟེངས་བསྟོད་ཀྱི་ཆས་གནང་བ་དང་། བྱས་རྗེས་ཀྱི་རིམ་པ་ལྟར་སྟག་ཆས་ལའང་ཚད་མི་འདྲ་བ་དུ་མར་དབྱེ། སྟག་གི་གཟར་ཆེན་དེ་གཟར་ཆུང་པ་ལས་གྲལ་རིམ་མཐོ་ཞིང་། སྟག་གི་ཐོག་བུ་གྱོན་པ་དག་སྟག་གི་སློག་པ་གྱོན་པ་ལས་གྲལ་རིམ་མཐོ་བ་ཡིན། སྟག་ཆས་སྤྲོད་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་རྒྱུན་བསྲིངས་པས་བོད་བཙན་པོའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་དམག་དཔུང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བྱེད་ནུས་གལ་ཆེན་ཐོན། དེ་ལྟར་ཕག་མོ་གྲུ་པ་ནས་གཙང་པ་སྡེ་སྲིད་བར་དུ་ལམ་ལུགས་འདི་མ་ཉམས་པར་གནས། སྟག་ཆས་སྤྲོད་པའི་ལམ་ལུགས་བྱུང་པ་ནས་བཟུང་སྟག་ལྤགས་ནི་སྐུ་གཤེན་དང་དཔའ་བོ་སོགས་བྱས་རྗེས་ཅན་ཁོ་ནའི་ཆས་མ་ཡིན་ཏེ། བཙན་པོའི་ཕོ་བྲང་དུའང་རྒྱ་ཆེར་སྤྱོད་པ་ཡིན།《ཐང་ཡིག་གསར་མ》རུ་བཙན་པོས་ལུས་ལ་སྟག་ལྤགས་དཀར་པོའི་ལྭ་བ་མནབས་ཤིང་། སྟག་ལྤགས་ཀྱི་སྐ་རགས་འཆིང་པ་དང་བཞུགས་ཁྲིའི་སྟེང་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གདན་བཏིངས་པ་སོགས་བྱུང་ཡོད། དེར་བརྟེན་སྟག་ལྤགས་ནི་བཙན་པོའི་དུས་སུ་དཔའ་ངར་དང་བྱས་རྗེས་མཚོན་བྱེད་ཡིན་པ་མ་ཟད་དེ་ནི་བླ་མེད་དང་དབང་ཆའི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །

གསུམ། ད་ལྟའི་བོན་མང་གི་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས།

　　《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》ལས་རྣལ་འབྱོར་བས་བརྟེན་པར་འོས་པའི་གོས་སུ་“དྲི་མེད་རས་དཀར་གཙང་མ་ལ། ངུར་སྨྲིག་རྩི་ཡིས་ཁ་དོག་སྒྱུར། ན་བཟའ་པད་ལོ་རིས་དྲུག་ནི། སྟོད་གོས་རྨད་ཤམས་ཆག་ནན་གསུམ། རྨད་གོས་རྨད་འོག་ཚུལ་གོས་གསུམ། པད་ཞུ་པད་ལྷམ་པད་གདན་གདན། ཐེག་པ་རིམ་དགུའི་ཚོགས་དང་སྦྱར།”[23]ཅེས་གསང་སྔགས་ལ་སྤྱོད་པའི་རྣལ་འབྱོར་པ་དང་དཔོན་དག་གིས་རྒྱུན་པར་གྱོན་པའི་གོས་སུ་གཙོ་ཆེར་སྟོད་འགག་སྨད་གཡོགས་གཉིས་ཡིན་ཞིང་། རེབ་གོང་བོན་མང་གི་སྒྲུབ་མཆོད་ཀྱི་སྐབས་སུ་དེའི་སྟེང་“ཐོག་ལྭ”ཞེས་ཕྲུག་ལྭ་དམར་སྨུག་གྱོན་ལ། གོང་ཁར་སྟག་ལྤགས་དང་གཟིག་ལྤགས་ཀྱིས་ཤན་པ་ཞིག་གཡང་ཤམ་གྱིས་གྱོན་པར་བྱེད། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚངས་སུ་“ན་བཟའ་དབྱི་དཀར་སྤྱང་དཀར་གྱི་ཐུལ་པ་ལ་སྟག་གཟིག་གུང་གསུམ་གྱི་གོང་ལག་བཏང་བ”[24]ཞེས་པ་དེ་ཡིན་པར་བསམ་ཏེ།“བོན་པོའི་སྐུ་ཆེ་བའི་ཆས་རྟགས་སུ། དར་དཀར་གྱི་འཇོལ་བེར་དང་། སྟག་གཟིག་གཅན་སྤྱང་ཐུལ་བ་དང་། དབྱི་གསའ་ཟ་འོག་ཐུལ་བ་གནང”[25]ཞེས་མུ་ཁྲི་བཙན་པོས་ཞང་ཞུང་ནས་བོན་མཁས་པ་མང་པོ་གདན་དྲངས་ཤིང་འདུས་གནས་སོ་བདུན་བསྐྲུན་ཏེ། བོན་བསྟན་ཆེས་ཆེར་སྤེལ་བས་གཟེངས་རྟགས་སུ་བོན་པོ་དག་ལ་ཐོབ་དང་ཆས་རྟགས་ལ་ཟ་འོག་དང་དར་གྱི་བེར་ཆེན་སྟེང་སྟག་གཟིག་སྤྱན་གཟན་གྱི་གོང་ལག་བཏང་བའི་ཐུལ་བ་གནང་བ་དང་མཐུན་པར་སྣང་བས། ད་ལྟའི་བོན་མང་གི་ཐོག་ལྭའི་སྟེང་དུ་སྟག་གཟིག་གི་པགས་པས་གཡོགས་པ་དེ་སྔོན་གྱི་སྐུ་གཤེན་ཚོའི་ཆས་ལས་བྱུང་བར་སྙམ། ད་ལྟ་སྟག་གཟིག་གི་པགས་པའི་ཆས་དེ་དཀྲི་རས་སུ་བཟོས་ཏེ་ཐད་ཀར་ལྭ་བའི་ཐོག་བཙེམས་ཤིང་མཐའ་རྒྱན་བཏང་སྟེ་གྱོན་པ་ཡིན།

　　མདོར་ན་སྟག་ལྤགས་ཀྱི་གྱོན་ཆས་དེ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཆ་ནས་དང་པོ་དཔའ་ངར་དང་བྱས་རྗེས། མཆོག་གྱུར་བཅས་ཀྱི་མཚོན་བྱེད་ཡིན་པས་ཤིན་ཏུ་བྲིན་ལ་སྤྱི་ཚོགས་གྲལ་རིམ་མཐོ་ཤོས་དག་གིས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ་ལས་དམངས་ཕལ་བས་སྤྱོད་པར་མི་འགྱུར། དེ་ཡང་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་ནས་དང་པོ་སྲོག་དང་ནུས་པའི་རླུང་རྟ་སྟེ་དགྲ་ལྷའི་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཡིན་ལ། བོན་གྱི་ཡི་དམ་དང་སྲུང་མ་དག་གི་ལུས་སུ་དེའི་ཆས་མནབས་པའང་གཟི་ཉམས་མཚོན་བྱེད་དང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་རྒྱས་པའི་མཚོན་བྱེད་ཡིན། དེས་ན་ད་ལྟའི་རེབ་གོང་བོན་མང་གིས་ཅིའི་ཕྱིར་སྟག་གཟིག་གི་པགས་པའི་ཆས་མནབ་པ་ཡིན་ཞེ་ན། དེ་ནི་གཅིག་ནས་སྔར་སྲོལ་ལ་བོན་གྱི་ཆེ་བའི་མཚོན་རྟགས་ཡིན་པས་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་ཤིང་། གཉིས་ནས་བོན་གྱི་འབྱུང་པའི་བསམ་བློ་དང་རླུང་རྟ་མཚོན་བྱེད་ཡིན།

གསུམ་པ། རེབ་གོང་བོན་མང་གི་གྱོན་ཆས་ཀྱི་ཁ་དོག་དང་མཚོན་དོན།

གཅིག བོན་མང་གི་གོས་དཀར་གྱི་གྱོན་ཆས།

　　《བསྒྲགས་པ་རིན་ཆེན་གླིང་གྲགས》སུ་མུ་ཁྲི་བཙུན་པོའི་རིང་ལ་བོན་རྣམས་སྦས་ཤིང་མ་སྤེལ་བས། བོན་གྱི་དམ་ཅན་དབལ་མོ་རྣམས་མ་མཉེས་པར་བཙན་པོ་ལ་དམུ་བདུད་བཙན་གསུམ་གྱི་གནོད་པ་བཏང་ཞིང་སྐུ་ལུས་མ་བདེ་བར་གྱུར་བས། ཞང་ཞུང་ནས་བོན་གཤེན་དག་སྤྱན་དྲངས་ཏེ་གཏོ་དང་གླུད་བཏང་ཞིང་། བཙན་པོར་སྐུ་ཁྲུས་གསོལ་བས་ནད་ལས་དྭངས། དེར་བརྟེན་གཤེན་པོ་དག་ལ་ཆེ་ཐབས་སུ་“སྐུ་ལ་གཙིགས་བྱིན་པ་དབུ་སྐྲ་སིལ་མ་རྩེ་རྒྱལ་གཅོད་དང་གཏུབ་ཏུ་མེད། དབུ་ལ་དར་དཀར་པོའི་འགྱིང་ཐོད་ལ་བྱ་རྒྱལ་རྒོད་ཀྱི་ལྡེམ་ཕོད་བཙུགས་པ། གསེར་གྱི་བྱ་རུ་ལ་གཡུ་ཡི་ལྡེམ་མདོངས་ཅན། ན་བཟའ་དབྱི་དཀར་སྤྱང་དཀར་གྱི་ཐུལ་པ་ལ་སྟག་གཟིག་གུང་གསུམ་གྱིས་གོང་ལག་བཏང་བ་ཕུལ”[26]ཅེས་དང་། ཡང་སྔོན་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་ལོངས་སྐུ་གཤེན་ལྷ་འོད་དཀར་གྱིས་འཁོར་རྣམས་ལ་ཐེག་ཆེན་གསང་བ་བླ་མེད་ཀྱི་ཆོས་གསུངས་པས། “དུས་ཀུན་ནས་ཀུན་ཏུ་ངན་མ་མྱོང་བས་ཀུན་ཏུ་བཟང་པོ། །གཤེན་རབ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྩ་བའི་ལྷ་ཡིན་པས་གཤེན་ལྷ། །བགས་ཆགས་དང་དྲི་མས་མ་གོས་པས་འོད་དཀར་རོ། །”[27]ཞེས་འོད་དཀར་པོས་ནག་ནོག་གི་དྲི་མས་མ་གོས་པའི་དྭངས་གཙང་མཚོན་ལ། སྟོན་པའི་སྤྲུལ་སྐུའི་ཐུགས་ཀྱི་རྟགས་གསུམ་ལས་ཀྱང་། “ཐུགས་ལ་གསང་བའི་ཡི་གེ་ཨ་དཀར་པོ་ལུས་ཀྱིས་མ་བསྒྲིབས་པར་གསལ། །རྟོགས་པའི་ཡེ་ཤེས་ནམ་མཁའ་དག་པའི་ངོགས་ལྟར་གྱུར། །མཁྱེན་པའི་ཡེ་ཤེས་ཅིར་ཡང་མ་བསྒྲིབས་པར་མངའ་འོ། །”[28]ཞེས་མདོག་དཀར་པོ་ནི་རང་བཞིན་ཉིད་དུ་འོད་གསལ་བའི་ངང་ཚུལ་སྟེ། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་ཐུགས་ནི་གཉུག་མའི་དུས་ནས་གསལ་ཞིང་དྲི་མ་དང་བྲལ་བས། ཁ་དོག་དཀར་པོ་དེ་གོས་མདོག་ཏུ་སྤྱད་པ་དེའང་དེར་འབྲེལ་གྱི་མཚོན་དོན་དང་དགེ་མཚན་ལྡན་པས་ཡིན། ཡང་《མདོ་གཟེར་མིག》ཏུ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་ན་བཟའ་རུ་“པད་ཞྭ་སུལ་བུ་རྩ་ལྔ་དང་། པད་ལྷམ་པད་རྩེག་གཉིས་སྦྱོར་དང་།”[29]ཞེས་དབུ་ལ་པད་ཞྭ་མནབས་ཤིང་། པད་ལྷམ་གསོལ་བ་སོགས་དཀར་པོའི་ཆས་དེ་སྔགས་ཀྱི་ཉམས་ལེན་འཕེལ་བའི་གྲོགས་སུ་འོང་བ་མ་ཟད། སྔོན་གྱི་ཁ་དོག་གི་དད་མོས་ལའང་རག་ལས་ཏེ། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མིའི་ཡུལ་དུ་གཤེགས་དུས་སྲིད་པའི་དབལ་འབྲོང་དཀར་པོར་སྤྲུལ་ཏེ་འོང་པས་བླ་ཟོག་དཀར་པོའི་དད་སེམས་སམ། གནས་རི་འགང་ཆེན་གངས་དཀར་ཏི་སེའི་དད་མོས་ཀྱང་མཚོན་པ་ཡིན།

　　མདོར་ན། བོད་དུ་ཆོས་བོན་གཉིས་ཀྱི་བསྟན་པ་འཛིན་མཁན་ལ་གོས་དཀར་ལྕང་ལོའི་སྡེ་དང་། གཟན་གོས་ངུར་སྨྲིག་མནབས་པའི་རབ་བྱུང་བའི་སྡེ་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་རེབ་གོང་བོན་མང་ལ་མཚོན་ན་མ་བཅོས་བཞི་ལྡན་གྱི་གོས་དཀར་གྱོན་མཁན་ཡིན་མོད། ད་ལྟ་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་བྱ་བཏང་པ་རེ་འགས་མ་གཏོགས་དེ་གྱོན་པར་མི་བྱེད་ཅིང་། ཁོ་ཚོའི་རྒྱུན་མཐོང་གི་གོས་ནི་མདོག་དམར་སྨུག་ཡིན། འོན་ཀྱང་ས་ཁུལ་རེ་འགར་དཔོན་རྣམས་ཀྱིས་དབང་ལུང་ཁྲིད་གསུམ་གནང་སྐབས་དང་། ལྷག་པར་དུ་གསང་སྔགས་ཀྱི་སྒོམ་གྱི་ཉམས་ལེན་གྱི་སྐབས་སུ་རང་རྒྱུད་ལ་སྒྲུབ་རྟགས་འབྱུང་པའི་གྲོགས་སམ། གཏུམ་མོ་མེ་དྲོད་ལ་སྒོམ་དུས་བྱིང་རྨུགས་གཉིད་གསུམ་གྱི་གེགས་རྣམས་སེལ་ཕྱིར་གོས་དཀར་གྱོན་པ་ཡིན། སྔོན་སྟོན་པའི་ན་བཟའ་དཀར་པོ་གསོལ་བ་ནས་སྐུ་གཤེན་ཚོས་གོས་དཀར་གྱོན་པ་དང་། ད་ལྟའི་དཔོན་སྔགས་རྣལ་མ་དག་གིས་གོས་དཀར་གསོལ་བ་བཅས་ནི་གསང་སྔགས་ཕྱོགས་ལ་ཉམས་ལེན་འཕེལ་བའི་བརྡ་ཡིན་ནོ། །

གཉིས། བོན་མང་གི་དམར་སྨུག་གི་གྱོན་ཆས།

　　སྔོན་གྱི་སྐུ་གཤེན་དག་གི་གོས་མདོག་ལ་རྒྱུན་པར་དཀར་པོ་དང་དམར་སྨུག སྔོན་པོ་གསུམ་གཙོ་ཆེ་བས་སྐབས་དེར་བོད་སྤྱིའི་གོས་ཀྱི་མདོག་ལའང་དེ་དག་རྒྱུགས་ཆེ་བ་རྟོགས། བོན་གྱི་བསྟན་བཅོས་གང་རུང་དུ་རབ་བྱུང་གི་སྡེ་ནི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ནས་ཡོད་ཅིང་། “རབ་བྱུང་པས་མདོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ལ་སྦྱངས་ཤིང་། སྔགས་པས་སྔགས་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ལ་སྤྱོད་པ་ཡིན། མདོ་སྔགས་གཉིས་ཀྱི་སློབ་རྒྱུན་ནི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ལ་གཏུགས་པ་ཡིན།”[30]ཞེས་བརྗོད་མོད། འོན་ཀྱང་རབ་བྱུང་པའི་གནས་ཚུལ་དེ་ལན་རེར་མ་གཏོགས་མི་འདུག་ཅིང་། ལྷག་པར་དུ་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་དག་ནི་ལོ་ཚིགས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཧ་ཅང་གཅིག་མཐུན་མིན་ཞིང་གསལ་བོ་མེད་པས་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་དུས་ནས་རབ་བྱུང་གི་སྡེ་ཡོད་ཅེས་བསྒྲུབ་པ་ཤིན་ཏུ་ཁེགས། ད་ལྟའི་གསང་སྔགས་པའི་སྡེ་དང་རབ་བྱུང་པའི་སྡེ་གཉིས་གོས་མདོག་ཧ་ལམ་མཐུན་པར་གཞིགས་ན། དམར་སྨུག་གི་མདོག་དེ་ཡུན་རིང་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་པ་རྟོགས། གསང་སྔགས་པའི་སྡེ་ནི་རབ་བྱུང་པ་མ་བྱུང་གོང་ནས་དར་བ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་འགྲོས་དང་མཐུན་ཏེ། གསང་སྔགས་པ་ནི་སྔོན་གྱི་ཆོས་བྱེད་པ་ཐོག་མ་ཡིན་པས་གྱོན་ཆས་དང་མདོག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱང་དེའི་ལུགས་ལ་སྔ་བར་འདོད། ད་ལྟའི་རེབ་གོང་གི་དཔོན་དག་གིས་དམར་སྨུག་གི་གོས་གྱོན་ཏེ། དུས་མཆོད་དང་ཆོས་ཐོག་བྱེད་སྒོའི་སྐབས་སུ་ཚད་ལྡན་དུ་གྱོན་པའི་དཔོན་ཆས་སུ། སྟོད་དུ་སྟོད་འགག་དམར་སྨུག་དང་། སྨད་དུ་སྨད་གཡོགས་དམར་སྨུག་གྱོན་དགོས་པས་དེ་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་པར་འདོད།《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》དུ་སྟོན་པས་བསྟན་པ་ཕྱོགས་བཅུར་སྤེལ་བའི་དུས་ལ་བབས་ཚེ་“ཕྱ་སྲས་ལེགས་དྲུག་ལས་སོགས་པ་རྣམས་ཀྱིས། ཉི་ཟླ་རིས་ཀྱི་གུར་ཆེན་ནི་ཕུབ། གཞའ་ཚོན་ཡོལ་པ་ནི་བྲེས། ཟ་འོག་རིས་ཀྱི་འབོལ་གདན་ནི་བཏིང་། སྐུ་ལ་དར་དམར་གྱི་ན་བཟའ་དང་། ཟ་འོག་གི་བེར་ཆེན་དང་། ལྗང་སྨྲིག་གི་ཐོག་རལ་ནི་བསྣམས”[31]ཞེས་གདུལ་བྱའི་དོན་དུ་མིའི་ཡུལ་དུ་གཤེགས་ཤིང་དར་དམར་པོའི་ན་བཟའ་གསོལ་བ་དང་། དར་དཀར་གྱི་ལ་ཐོད་གསོལ་བ་སོགས་ད་ལྟའི་བོན་མང་གི་ཆོས་ཐོག་སྐབས་སུ་“ཐོག་ལྭ”དམར་པོ་གྱོན་པ་དང། ཞྭ་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ་གྱོན་པ་སོགས་དང་ཆ་འདྲ་བ་ཡིན། གོས་ཀྱི་མདོག་ཁོ་ནར་བསམ་ཡང་མདོག་དམར་པོ་མཆོག་དུ་འཛིན་པའི་འདུ་ཤེས་ནི་དེ་འབྲེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་སོགས་སུ་སྔོན་གྱི་སྟོན་པ་དང་གཤེན་ཆེན་དག་གི་ཆས་སུ་བྱས་པར་སྣང་། ཡང་དཔོན་གྱི་སྨད་གཡོགས་དང་ཆ་འདྲ་བར་《སྣང་སྲིད་སྤྱི་འདུས》སུ་ “སྐུ་ལ་ཅི་གསོལ་ན། རྒོད་ཐུལ་ལྷམས་སེ་ལྷམས། གཞའ་ཡི་སྨད་གཡོགས་ལ། བྱིན་རླབས་ཐིབས་སེ་འཐིབས”[32]ཞེས་སྟོན་པའི་སྨད་གཡོགས་ནི་ཚོན་མདངས་བཀྲ་བ་ཞིག་ཡིན་པར་མཐོང་ལ། ད་ལྟ་དེ་འདྲའི་མདོག་ཅན་གྱི་སྨད་གཡོགས་ནི་མི་གྱོན་ཡང་སྨད་གཡོགས་དམར་སྨུག་གྱོན་པ་ཡིན།

　　མདོར་ན་རེབ་གོང་ཡུལ་དུ་གསང་སྔགས་ལ་སྤྱོད་པའི་དཔོན་རྣལ་མ་དག་གིས་རྒྱུན་གོས་སུ་སྟོད་འགག་དང་སྨད་གཡོགས་དམར་སྨུག་གྱོན་ཞིང་། སྒྲུབ་མཆོད་ཀྱི་སྐབས་སུ་དེའི་སྟེང་ཐོག་ལྭ་ཞེས་ཕྲུག་ལྭ་དམར་སྨུག་གཡང་ཤམ་གྱིས་གྱོན་ལ།《རྒྱའི་ཐང་ཡིག་རྙིང་པ》རུ། “གདོང་ལ་ཚོས་འབྱུག་པ་དགའ་མོར་སེམས།”[33]ཞེས་པ་ལྟར་བོད་འདི་གནའ་ནས་བཟུང་དམར་པོའི་མདོག་ལ་དགའ་སྟེ། དེ་ནི་གཅིག་ནས་བོད་མིའི་ཁ་དོག་གི་མོས་པ་ལས་བྱུང་ཞིང་། གཉིས་ནས་སྔོན་བཙན་པོས་བྱས་རྗེས་ཅན་ལ་ཆེ་རྟགས་སུ་ཕུལ་བའི་ཆས་ཀྱི་ཁ་དོག་མང་ཆེ་བ་ནི་དམར་པོ་ཡིན་པས་གཟི་བརྗིད་མཚོན་པ་དང་། དེའི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས་བོད་མི་རྣམས་མདོག་དམར་པོ་ལ་མོས་པར་སེམས། ཡང་དམར་པོའི་མདོག་དེར་བཙན་དབང་དང་འཇིགས་རུང་གི་ཆ་དང་ལྡན་པས་གྲལ་རིམ་མཐོ་གྲས་ཀྱིས་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་མདོག་ཏུ་བྱེད་མོད། ད་ལྟ་གྲལ་རིམ་དང་བཙན་དབང་གི་སྤྱི་ཚོགས་དབྱེ་བ་མེད་པར་གྱུར་བས་གོས་དམར་པོ་གསོལ་བ་དེའང་རང་མོས་སུ་གྱུར་དོ། །

གསུམ། བོན་མང་གི་གོས་སྔོན་གྱི་གྱོན་ཆས།

　　སྔར་བོན་རྣམས་ཧ་ཅང་དར་བའི་དུས་སུ་སྐུ་གཤེན་དག་གིས་གོས་མདོག་སྔོན་པོར་གསོལ་ཞིང་། དེས་འགྱུར་མེད་རྟག་བརྟན་གྱི་དོན་མཚོན་ལ། གསང་སྔགས་ལ་སྤྱོད་པའི་སྐབས་སུའང་སྐུ་གཤེན་དག་གིས་ཆས་གོས་སྔོན་པོ་གྱོན་པར་སྣང་།《སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང》དུ་“བོན་གྱི་འདུན་གནས་སུམ་བཅུ་རྩ་བདུན་བཞེངས། གསས་མཁར་དང་མཆོད་རྟེན་མང་དུ་དར། གོས་སྔོན་པོ་མིན་པ་གྱོན་དབང་མེད། ཞྭ་དཀར་པོ་མིན་པ་འགྲོ་དབང་མེད།”[34]ཅེས་མུ་ཁྲི་བཙན་པོའི་རིང་ལ་བོན་རྣམས་ཀྱིས་གོས་སྔོན་གྱོན་པ་རྟོགས། རྗེས་སུ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙུན་གྱིས་འཇང་གི་རྒྱལ་ཁམས་མངའ་རིས་སུ་བསྡུས་ཤིང་བོན་ལ་ཆེ་བའི་ཡིག་ཚང་གནང་པ་རུ། “དབུའི་ཆས་སུ་དབུ་སྐྲ་རྩེ་རྒྱལ་དང་། དར་དཀར་བ་ཏིའི་འགྱིང་ཐོད། གཡག་ཞུ་སྔོན་པོ་དང་། སྟག་ཞུ་ཁྲ་བོ་ལ་རྒོད་ཀྱི་ལྡེམ་ཕོད་དང་། གཡུ་ཡི་བྱ་རུ་བཙུགས་པ་གནང་།”[35]ཞེས་ཞྭ་སྔོན་པོ་གྱོན་པ་དང་གཡུ་སྔོན་གྱི་བྱ་རུའི་རྒྱན་འདོགས་པ་དེ་བོན་བསྟན་རྒྱ་ཆེར་དར་བའི་རྟགས་སུ་མངོན། གཞན་ཡང་“གབ་པ་ལས། སྣང་སྲིད་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། བོན་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། སེམས་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། ལྷ་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། གནས་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། ཁ་དོག་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། ཡེ་ཤེས་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། ཏིང་འཛིན་མ་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། དགོངས་པ་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ། འབྲས་བུ་མི་འགྱུར་བའི་གཡུང་དྲུང་ཐོབ་པ།”[36]ཞེས་བོན་བཅུས་མཚོན་དོན་ཏེ་མི་འགྱུར་བའི་རྟགས་ཡིན་ཞིང་། འོད་གསལ་གཉུག་མ་ཉིད་ཀྱི་རང་མདངས་ནམ་མཁའི་ངོགས་ལྟ་བུ་ལ་འགྱུར་བ་མེད་པས། འགྲོ་དྲུག་གི་གནས་གང་ལའང་འགྱུར་བ་ཡོད་ཀྱང་བོན་ཉིད་ཀྱི་དབྱིངས་ལ་འགྱུར་བ་མེད་ཅིང་། ནམ་མཁའ་ཉིད་ཀྱི་ཁ་དོག་སྔོན་པོར་སྣང་བ་དེ་བོན་མི་འགྱུར་བའི་རྟགས་སུ་ཤར་བས། ཆོས་གོས་ན་བཟའི་སྟེང་དུ་སྔོན་པོའི་ཁ་དོག་ཡོད་པའང་དེ་དང་འབྲེལ་བར་སེམས།

　　མདོར་ན། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་“རྒྱལ་བློན་བོན་གཤེན་བཀའ་སྒོ་གཅིག བོན་པོས་རྒྱལ་བོའི་སྐུ་བསྲུངས་དུས། རྒྱལ་བོའི་སྐུ་ཡང་བོན་གྱིས་འཚོ། བློན་པོའི་གྲོས་ཀྱང་བོན་གྱིས་བྱས། འབངས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་བོན་གྱིས་བསྐྱངས། ཡུལ་ཁམས་བདེ་བར་བོན་གྱིས་བྱས། ཕྱོགས་བཞིའི་ཁ་གནོན་བོན་གྱིས་བགྱིས།”[37]ཞེས་སྐུ་གཤེན་དག་གི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་གོ་གནས་དང་ཁྱད་དབང་ནི་ཤིན་ཏུ་མཐོ་བས་གོང་རྗེ་བོས་བཙན་དང་དབང་གིས་སྐུ་གཤེན་དག་ལ་གོང་བཀུར་བྱ་དགོས་བའི་བཀའ་གནང་ཞིང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གོ་གནས་མཐོ་རུ་གཏད་ལ། སྐུ་གཤེན་དག་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་མཁན་དང་རིག་གནས་རྒྱུད་འཛན་མཁན་ཡིན་པས། ཁོ་ཚོའི་སྤྱོད་ལམ་དེ་འབངས་ཀྱི་མིག་དཔེར་གྱུར། ཆས་གོས་ཀྱི་མདོག་དེའང་འབངས་མིའི་གོང་བཀུར་གྱི་གཞིར་གྱུར་བ་མ་ཟད། སྤྱིར་བཏང་གི་འབངས་མིའི་གྱོན་ཆས་དང་ཁྱད་པར་ཆེ་བར་གྱུར། དཔེར་ན། ད་ལྟའི་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་ཕལ་མོ་ཆེའི་མདོག་ནི་དམར་སྨུག་དང་སྔོན་པོ། དཀར་པོ་བཅས་ཡིན་པས། བོན་སྡེ་ལ་ལར་དེའི་རིགས་ཀྱི་གོས་མདོག་དག་མི་ཕལ་བས་མི་སྤྱོད་ཅིང་། དེ་དག་དོར་ལྷམ་གྱི་མདོག་ཏུ་བྱེད་པར་ཤིན་ཏུ་འཛེམ། སྔོན་གྱི་དུས་སུ་རང་ཅག་ལ་མཚོན་ན་ཕྱུགས་ལས་གཙོ་ཆེར་གཉེར་བས་གོས་སུ་སློག་པ་གྱོན་པ་ཡིན་མོད། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་དང་ལག་ཤེས་གོང་དུ་འཕེལ་བས་འཁེལ་འཐག་གི་ལས་རིགས་དར། འོན་ཀྱང་འཚོ་བའི་གོམས་གཤིས་དང་ཐོན་སྐྱེད་ལས་ཚེགས་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་འབྱོར་ལྡན་དང་དབང་ཐང་ཅན་གྱི་མིས་གོས་དང་དར་ཟབ་གྱོན་པ་ལས་མང་ཆེ་བའི་ད་དུང་སློག་པ་གྱོན་པ་ཡིན། སྐུ་གཤེན་དག་ནི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་གོ་གནས་མཐོ་བས་རྒྱུན་པར་བེར་ཆེན་དང་དར་གོས་དམར་པོ་གྱོན་པ་ཡིན། དེ་ལྟར་རིམ་བཞིན་བརྒྱ་ལ་དར་ཆེ་བས་བོད་མིའི་སྣང་ངོར་མདོག་དམར་སྨུག་དང་སྔོན་པོའི་གོས་དེའང་དབང་ཐང་དང་གོ་གནས་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཏུ་མཐོང་ལ། བོད་ཀྱི་ཁྱད་ཐོན་དངོས་རྫས་སྣམ་བུའི་མདོག་དང་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་བར་ལའང་རིམ་གྱིས་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་འབྲེལ་བ་གྲུབ་ཅིང་། འབྲེལ་བ་དེའི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དབང་གིས་ཕྱིས་སུ་ཁ་དོག་དམར་སྨུག་དང་སྔོན་པོ་ནི་བོན་མང་གི་ཆས་གོས་ཀྱི་ཁ་དོག་ཏུ་གྱུར་ཅིང་མི་ཕལ་ཆེའི་སྣང་ངོར་དེ་ནི་བོན་མང་གི་ཆེད་སྤྱོད་ཀྱི་གོས་མདོག་ཅིག་ཏུ་སྣང་བས་དེར་གོང་བཀུར་གྱི་བསམ་བློ་ཆགས། དཔོན་ཆས་ཀྱི་ཁ་དོག་དེ་དག་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་ཉམས་ཞིབ་བྱེད་པའི་རྒྱུ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དེ་ནི་སོ་སོའི་ལྟ་བ་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་རྟགས་མཚན་དུ་མཐོང་བ་མ་ཟད། དཔོན་གྱི་འཚོ་བའི་དམིགས་འབེན་དང་རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ། མཛེས་འཛིན་གྱི་ལྟ་བ་སོགས་ཀྱང་མཚོན་ནོ། །

མཇུག་སྡོམ།

　　སྔོན་གྱི་སྐུ་གཤེན་དག་གི་ཆས་དང་ད་ལྟའི་བོན་མང་གི་ཆས་གཉིས་ཡོངས་སུ་མཐུན་པ་མ་ཡིན་ཏེ། དེ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་དང་ཡུལ་དུས་ཀྱི་དབང་གིས་འགྱུར་བ་བྱུང་པས་ཡིན། དུས་རབས་བརྒྱད་པར་བོད་དུ་ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་ཆེར་དར་བས་བོན་དང་ཆོས་གཉིས་ཕན་ཚུན་གཅིག་ལ་གཅིག་བསྲེས་ཀྱིས་ནང་ལྟ་གྲུབ་དང་ཕྱིའི་ཆ་ལུགས་ཐད་མཐུན་པའི་ཆ་མང་དུ་བྱུང་སྟབས། དཔོན་དང་སྔགས་པའི་ཆ་ལུགས་ནི་སོ་སོར་དབྱེ་བ་ཤིན་ཏུ་དཀའ་མོད། གྱོན་ཆས་དང་ཕྱག་ཆ་མང་པོ་ནི་བོན་ལུགས་ལ་སྔ་བར་རྟོགས་ཏེ། དཔེར་ན་མ་བཅོས་པ་བཞི་དང་། དཀར་དམར་སྔོ་གསུམ་གྱི་ཐུལ་བ་དང་ཆས་གོས། གཅན་གཟན་གྱི་པགས་པའི་གོང་འདབས་སྤྲས་པའི་ཡོ་བྱད་གོས་རྒྱན་སོགས་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་ཁྲོད་ཆོས་པའམ་མོ་རྩིས་མཁན་གྱི་ཐོག་མའི་ཐོན་དངོས་ཡིན་ལ། སྐབས་དེའི་ཆོས་པའང་དོན་ལ་བཙན་པོའི་སྐུ་གཤེན་དག་ཡིན་པས། ཁོང་ཅག་གི་ཆས་མང་ཆེ་བ་ནི་བཙན་པོས་གནང་བའི་ཆོས་དང་སྲིད་ཀྱི་ལེགས་འབྲས་མཚོན་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་ཞིང་། དེ་ལའང་དཔའ་བཙན་བཟང་གསུམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་རེད། དེར་མ་ཟད་སྐབས་དེའི་ཆས་ཀྱི་མདོག་དང་རྒྱུ་ནི་བཙན་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་སྤྱོད་པའི་ལུགས་དང་ཉེ་བས་ཕྱིས་སུ་བྱུང་བའི་ད་ལྟའི་དཔོན་ཆས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་དང་། དེ་དག་གི་མཚོན་དོན་སོགས་ཀྱང་སྔོན་གྱི་སྐུ་གཤེན་གྱི་རྨང་གཞིའི་འོག་བྱུང་པ་རྟོགས། དེར་བརྟེན་ད་ལྟའི་རེབ་གོང་བོན་མང་གི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་ག་དང་དེ་འབྲེལ་གྱི་ཆས་གོས་ཡོ་བྱད་དག་ནི་སྔར་བཞིན་མ་ཉམས་པར་གནས་ཤིང་། དེ་ཡིས་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་གི་རྒྱུན་མཐུད་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་དུས་ཡུན་རིང་མོའི་ཁྲོད་བོད་མི་རང་གི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་ལས་བྱུང་བའི་ཐུན་མིན་གྱི་རིག་གཞུང་ཤིག་དམ་སྲུང་བྱས་ཡོད་པས་དེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་གི་རིན་ཐང་ཆེ་བར་མཐོང་ངོ་། །
      (དཔྱད་རྩོམ་ཁྲོད་ཀྱི་པར་རིས་གསལ་བཤད།)

　　(པར་རིས་3 བྲག་ཕུག་ཨང་159པའི་ལྡེབས་རིས་སུ་བཙན་པོས་སངས་རྒྱས་ལ་ཕྱག་བྱ་བའི་པར་རིས།) (པར་རིས་4 ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ལྡེབས་རིས་སུ་བཙན་པོའི་དམག་གི་དབུ་རྨོག་ལ་སྒྲོ་བསྟད་པའི་པར་རིས།)

(པར་རིས་8 ཡུ་ལིན་ཕུག་པ་ཨང་15པའི་ལྡེབས་རིས་སུ་རྒྱལ་ཆེན་གྱི་འཁྲིས་སུ་སྟག་སློག་གསོལ་བའི་གྱད་མི)

(པར་རིས་9 ཏུན་ཧོང་མོ་ཀོ་ཁུའུ་བྲག་ཕུག་ཨང་རྟགས་205པའི་སྐུ་བརྙན།) (པར་རིས་12 ད་ལྟའི་དཀར་མོ་རྩེ་རྒྱལ།)

(པར་རིས་10 ཡུ་ལིན་བྲག་ཕུག་ཨང་རྟགས་ 25པའི་པར་རིས་དང་། པར་རིས་11 སན་ཞི་ཞིང་ཆེན་དངོས་མང་བཤམས་སྟོན་ཁང་སྟག་ཞུ་གྱོན་པའི་གྱད་མི། )

  དཔྱད་མཆན།

* 本文系2020年度中央民族大学硕士自主科研项目(SSZZKY-2020046) 《安多热贡地区苯教居士服饰象征意义之探索》的阶段性成果
[1] བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོ་སོགས། གསང་རྙིང་རྒྱན་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས། [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོ། ཤ113
[2] Yangdon Dhondup and Ulrich Pagel (eds). 2013. Monastic and Lay Traditions in North-Eastern Tibet. Boston: The Brill’s Tibetan Studies Library. Brill Academic Publishers, 33: 159.
[3] Tsering Thar. 2008. Tibetan Studies in Honour of Samten Karmay：Bonpo Tantrics in Kokonor Area. Paris：Revue d'Etudes Tibétaines，3:546.
[4] Tsering Thar. 2008. Tibetan Studies in Honour of Samten Karmay：Bonpo Tantrics in Kokonor Area. Paris：Revue d'Etudes Tibétaines，3:546.
[5] དྲན་པ་ནམ་མཁའ། ཞྭ་བཤད་པི་ཝང་དྲུག་འགྱུར། ལག་བྲིས། ཤ4
[6] དྲན་པ་ནམ་མཁའ། ཞྭ་བཤད་པི་ཝང་དྲུག་འགྱུར། ལག་བྲིས། ཤ2-3
[7] ཏུན་ཧོང་ལྡེབས་རིས་ཁྲོད་བོད་ཀྱི་གྱོན་ཆས་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྔ་ཤོས་ནི་སྐུ་ཞབས་ཏུན་བུན་ཧྲིན་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་དེ་ལ་“ཐུ་བྷོད་ཀྱི་ཆས”ཞེས་བཏགས་ཡོད།《敦煌学大辞典》1998.谢静《敦煌石窟中的少数民族服饰文化研究》兰州大学博士学位论文.2007.
[8] 马德.《小议敦煌壁画中的蕃装人物》出自《敦煌吐蕃统治时期石窟与藏传佛教艺术研究》[M] 甘肃教育出版社. 2012: 94-95
[9] དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སོགས། བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་སྒྲིག [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤ154
[10] གཙང་སྨྱོན་ཧེ་རུ་ཀ་རུས་པའི་རྒྱན་ཅན། མི་ལ་རས་པའི་རྣམ་མགུར། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། ཤ332
[11] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ། གཏེར་སྟོན་བརྒྱ་རྩའི་རྣམ་ཐར་རིན་ཆེན་བཻ་ཌྰུ་རྱའི་འཕྲེང་བ། [M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོ། ཤ123
[12] 宋北麟.《巫与祭司》[M]. 北京: 商务印书馆出版. 2013. 120-121.
[13] ཧྲང་ཧེ་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཡིག་ཚགས། PT.1287 (16-12) P12པར་གསལ། [14] དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སོགས། བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་སྒྲིག [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤ267
[15] ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོ། ཤ117
[16] ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོ། ཤ283
[17] 马德.《小议敦煌壁画中的蕃装人物》出自《敦煌吐蕃统治时期石窟与藏传佛教艺术研究》[M] 甘肃教育出版社. 2012: 396
[18] དཔའ་པོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985ལོ། ཤ191
[19] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོ། ཤ1006
[20] Rolf Stein: Tibetica Antiqua II-The Use of Metaphors for Honorific Distinctions in the Epoch of the Tibetan Kings [G]. Translated and Edited by Arthur P. Mckeown, Rolf Stein's Tibetica Anticqua with Additional Materials, Leiden Boston：Brills Tibetan Studies Library, 2010:(24)110.
[21] 马德.《小议敦煌壁画中的蕃装人物》出自《敦煌吐蕃统治时期石窟与藏传佛教艺术研究》[M] 甘肃教育出版社. 2012: 393
[22] 谢静. 敦煌莫高窟《吐蕃赞普礼佛图》中吐蕃服饰初探—以第159窟、第231窟、第360窟为中心. [J] 《敦煌学辑刊》.2007.(2):70
[23] མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད། གླེགས་བམ་གསུམ་པ། [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། ཤ478
[24] དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སོགས། བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་སྒྲིག [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤ154
[25] ཁོད་པ་བློ་གྲོས་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་གཏེར་ནས་བཏོན། སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་། [M] ཅང་ཧའོ་གློག་རྡུལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤ196-197
[26] དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སོགས། བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་སྒྲིག [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤ154
[27] ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོ། ཤ71 ཤ78
[28] ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོ། ཤ78
[29] དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག་གིས་གཏེར་ནས་བཏོན། མདོ་གཟེར་མིག [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991ལོ། ཤ688
[30] Yangdon Dhondup and Ulrich Pagel (eds). 2013. Monastic and Lay Traditions in North-Eastern Tibet. Boston: The Brill’s Tibetan Studies Library. Brill Academic Publishers, 33: 159. 158-159.
[31] མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད། གླེགས་བམ་གསུམ་པ། [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། ཤ2
[32] Samten G.Karmay and Yasuhiko Nagano. 2002. An Anthology of Nine Bonpo Texts on Myths and Rituals, The Call of the Blue Cuckoo. Osaka: The National Museum of Ethnology Osaka, 161.
[33] དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་ལས་བྱུང་བའི་བོད་ཆེན་པོའི་སྲིད་ལུགས། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1983ལོ། ཤ22
[34] ཁོད་པ་བློ་གྲོས་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་གཏེར་ནས་བཏོན། སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་། [M] ཅང་ཧའོ་གློག་རྡུལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤ196-197
[35] ཁོད་པ་བློ་གྲོས་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་གཏེར་ནས་བཏོན། སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་། [M] ཅང་ཧའོ་གློག་རྡུལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤ53
[36] དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སོགས། བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་སྒྲིག [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤ70
[37] ཁོད་པ་བློ་གྲོས་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་གཏེར་ནས་བཏོན། སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་། [M] ཅང་ཧའོ་གློག་རྡུལ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤ196-197